Bizden en çok talep edilen konu, belgesel tavsiyesinde bulunmamız. Ne yazık ki evrimi anlamak için izlemeniz gereken belgesellerin birçoğunun Türkçesi bulunmuyor.

Ama yine de "yaşayan" bir liste oluşturmanın ve zamanla güncellemenin faydalı olacağı kanısındayız. Bu listede iki alt başlık olarak hem İngilizce, hem Türkçe belgeseller yer alıyor. Türkçe belgeselleri ise dublajlı olanlar ve altyazısı mevcut olanlar olarak ikiye ayırdık. 

Türkiye’de maske takılmasının kamusal alanda zorunlu hale getirilmesiyle birlikte maskelerin üretimi, dağıtımı ve satışı, üzerinde epey konuşulacak bir konu olacak gibi görünüyor. Bu meselenin nasıl etkili bir şekilde yönetilebileceği konusunda Güney Kore örneği fikir verebilir. 

Öncelikle şunu belirtmek gerekir ki, Güney Kore’de gündelik yaşamda maske kullanımı koronavirüs salgınının öncesinde de yaygındı. Bunun nedeni yoğun sanayileşme ve araç kullanımının sonucu olarak ortaya çıkan havadaki ince toz parçacıklarından korunmak. Çapı 2.5 mikrometreden küçük olan, solunum ve kalp rahatsızlıklarına yol açan ve dolayısıyla halk sağlığı için önemli bir tehdit olan bu parçacıkların havadaki yoğunluk ölçümlerine göre Güney Kore, G20 ülkeleri arasında dördüncü sırada bulunuyor. 

Bilim insanları, gösterilen bir fotoğrafta nelerin yer aldığını neredeyse bir insan kadar başarıyla tespit edebilen bir yapay zeka geliştirmeyi başardı! Bugüne kadar birçok "bilgisayar görsel analiz" programları, fotoğraf içerisindeki sadece bir nesneyi tespit edebiliyordu. Dolayısıyla ona, uçağını yakalamak için hızla koşan bir adamın fotoğrafını gösterdiğinde bilgisayar size "Bir adam var." diyebiliyordu; ancak adamın bulunduğu yeri ve yaptığı işi bilemiyordu.

Stanford Üniversitesi ve Google'ın işbirliğiyle geliştirilen yeni yazılım, fotoğraftaki tüm olayı ayırt edip anlatabiliyor. New York Times'ın yazdığına göre bilgisayar, "şaşırtıcı derecede isabetli" tanımlar yapabiliyor. Bu tür bir yapay zeka, örneğin, internet üzerindeki fotoğrafları, videoları ve verileri kategorize edip daha organize hale getirmeye yarayabilir.

Bizmut, "Bi" sembolü ile gösterilen ve atom numarası 83 olan kimyasal bir elementtir. Bizmut, nitrojen grubundaki (15. grup) elementler arasında en yüksek metalik özellik gösteren ve en az miktarda bulunabilen elementtir. Elemental bizmut, doğal olarak çıkarılabilir olsa da sülfit ve oksit halleri daha sık kullanılmakta olup, bu formdayken daha çok ticari amaçlarla kullanılır. Bizmut; sert, kırılgan, parlak ve kristal yapıda bir elemettir.

Parlak bir yüzey ve sarımsı veya pembemsi bir renk tonuna sahip yumuşak, gümüşi bir metal olan bizmut, yapı olarak kırılgandır ve oda sıcaklığında işlenemez. Erime noktası 271°C (520°F) ve kaynama noktası 1.560°C (2.480°F) olarak belirlenmiştir. Yoğunluğu, santimetre küp başına 9.78 gramdır. Çoğu malzeme katılaştıkça büzülür; fakat bizmut katılaştıkça genişler. Çok az element bizmut gibi davranır. Bu özelliği sayesinde bizmut, tip metal üretiminde kullanılabilir hale gelmiştir.

Uluslararası Matematik Olimpiyatı (IMO) üniversite öncesi öğrenciler için muhtemelen en prestijli yarışmadır. Her yıl dünyanın dört bir yanından gelen öğrenciler bronz, gümüş ve altın madalyalar için yarışıyor. Yakında yapay zeka programları da onlarla yarışabilir.

Ocak ayında Google DeepMind'dan Google DeepMind ve New York Üniversitesi'nden Trieu H. Trinh, Nature dergisinde AlphaGeometry adlı yeni bir yapay zeka programını tanıttı. Araştırmacılar, programın geçmiş Uluslararası Matematik Olimpiyatı'ndaki 30 geometri probleminden 25'ini çözebildiğini, bunun da insan altın madalya sahiplerininkine benzer bir başarı oranı olduğunu bildirdi. Yapay zeka ayrıca 2004 IMO'sunda uzmanların dikkatinden kaçan bir soruya daha genel bir çözüm buldu.

İnsanların refahı, ekonomik gelişimi ve fakirliğin azalması için, enerjiye erişim kritik öneme sahiptir. Herkesin enerjiye yeterince erişim sağlayabilmesini mümkün kılmak, küresel gelişim çabalarının önünde süregelen ve giderek daha önemli hale gelen bir zorluktur.

Ne var ki, aynı zamanda enerji sistemlerimizin çevresel etkileri de büyük öneme sahiptir. Tarihsel olarak ve günümüzdeki enerji sistemleri fosil yakıtlara (kömür, petrol ve gaz) dayanmaktadır. Bunlar, karbondioksit ve diğer sera gazlarını üretmektedir - ki bunlar da, küresel iklim değişikliğinin ana itici gücüdür. Eğer küresel iklim hedeflerini tutturmak ve iklim değişiminin tehlikelerinden kaçınmak istiyorsak, dünyanın enerji kaynaklarını köklü ve küresel olarak gözden geçirmesi gerekmektedir.

Bu yılın başında başladığım ayın depremi serisinde Ocak 2024 Tacikistan depremi ve Şubat'ta yıl dönümü olması nedeniyle Kahramanmaraş depremlerini anlattım. Serinin Mart ayı depremi olarak 14 Mart 2024’de Karadağ’da meydana gelen 5.4 büyüklüğündeki depremi seçtim.

Karadağ depremi Bosna-Hersek sınırına yakın bir noktada meydana geldi ve İtalya'dan Macaristan’a geniş bir bölgede hissedildi. Yukarıdaki haritada depremi hisseden kişilerin Avrupa ve Akdeniz Sismoloji Merkezine (EMSC) bildirdikleri depremi hissetme şiddetlerinde gördüğünüz gibi deprem merkez üssüne yakın bölgelerde şiddetli bir şekilde hissedilmiş. Belli noktalarda koyu kırmızı ile gösterilen çok şiddetli yani yıkım yaratan kişisel veriler girilmiş olsa da deprem böyle bir yıkım yaratmadı. Bu maalesef internet trollerinin yalan ifadelerinin istenmeyen bir sonucudur.

Filler, o ikonik dişlerini kalıcı olarak yitiriyorlar ve sebebi biziz. Evet, son asır içindeki yasadışı fildişi kaçakçılığı nedeniyle filler, dişsiz olacak biçimde evrimleşmeye başladılar. Eskiden (1930'larda ve öncesinde) dişsizlik fil popülasyonlarının sadece %1-2'sinde görülürken, artık Çin'deki fillerin neredeyse yarısı diş üretemeyen bireylerden oluşmaktadır. Bazı fil popülasyonlarında dişsiz doğum oranları %98'lere ulaşmış haldedir. Bunun ne kadar acı olduğunu, kelimelerle ifade etmemiz çok zordur.

Ancak ara ara sosyal medyada gündeme gelen bu konu, birçok soruyu da beraberinde getirmektedir: Evrim nasıl olur da 80-90 yıl kadar kısa bir sürede yaşanabilir? Fillerin dişlerini kaybetmesi gerçekten evrim mi, yoksa sadece bir adaptasyon mu? Filler, dişlerini kaybetmenin avantajını bildiği için mi dişsiz yavrular doğuruyorlar? Dişler, sürekli kesildikleri için mi köreliyor ve eğer öyleyse, neden sünnetli çocuklar doğmuyor? Bu yazıda, tüm bu sorularınızın ve daha fazlasının yanıtlarını bulacaksınız.

“Sosyobiyoloji” kavramı ilk olarak E.O. Wilson’un “Sosyobiyoloji: Yeni Sentez” (1975) adlı kitabında “tüm sosyal davranışların biyolojik temeline ilişkin sistematik bir çalışma” şeklinde ortaya koyulmuştur. (Wilson, 1975, 4). Wilson burada “davranışların biyolojik temeli” derken, bireylerin sergiledikleri davranışlara sebebiyet veren nöral ve psikolojik mekanizmalar yerine, hayvan popülasyonlarındaki davranışların evrimini yönlendiren sosyal ve ekolojik sebeplere gönderme yapıyor gibi görünmektedir, fakat Wilson çok net bir şekilde sosyobiyoloji ve sinirbilim arasında önemli bir kuramsal etkileşim olduğunu düşünmektedir(Wilson 1975, 5). Wilson evrim terimini kullanırken de, her ne kadar seçilimin hayvan toplulukları üzerindeki etkilerinin popülasyon seviyesinde uyumsuz sonuçlar doğurabileceği görüşünü kabul ediyor olsa da (örnek olarak bkz. Wilson, 1975, Bölüm 4), genellikle doğal seçilim yoluyla evrime göndermede bulunmaktadır.

Dolayısıyla, “sosyobiyolojinin” olası anlamlarından biri, Wilson’un kitabının insan olmayan hayvanlardan bahseden bölümünde bahsetmiş olduğu şekliyle, hayvanların davranışlarının doğasını ve sebeplerini anlamaya yönelik metodolojik olarak adaptasyoncu bir yaklaşımdır. Fakat, sosyobiyoloji terimi, özellikle de Wilson’un kitabının büyük bölümünde açıklamış olduğu şekliyle, aslında bir tür yeni terimdir ve Wilson bu terimi kendi çalışmaları için bu terimi kullanmayan bilim insanlarının çalışmalarına göndermede bulunmak için kullanır. Fakat sosyobiyoloji terimi hiçbir zaman bu bilim insanları tarafından da genel anlamda kabul gören bir terim olmamıştır. Gerçekte ise durum şudur: Çok az sayıdaki bilim insanı kendi çalışmalarını tanımlamak için sosyobiyoloji terimini kullanmaktayken (örneğin, Hrdy, 1999), sosyobiyoloji üzerine ihtilafların ortaya çıktığı dönem ve sonrasında bu tür yaklaşımları kullanan bilim insanları, en çok kullanılanı “davranışsal ekoloji” olmak üzere alternatif diğer terimleri kullanmaya yönelmişlerdir (Krebs ve Davies, 1978).