Hayal edelim: Harika bir bahar günü, hafta sonu. Sabah uyandınız, uyanma sonrası rutinlerinizi yerine getirdiniz. Güzel bir kahvaltının ardından çayınızı veya kahvenizi koyup bilgisayarın başına geçtiniz. Facebook ikonuna tıkladınız, anasayfada geziniyorsunuz ve karşınıza dikkatinizi çeken bir görsel çıktı; belli ki ilginizi çeken konulardan biri hakkında bir yazıya yönlendiriyor. Tıkladınız, sayfa açıldı, sayfada biraz aşağı inip başlığın olması gereken yere baktınız ve… en büyük korkularınızdan biri gerçek oldu: Okuyamıyorsunuz. Aşağı yukarı yedi yaşından beri büyük çabalar sarf edip geliştirdiğiniz, ciltler dolusu kitapla bileyip keskinleştirdiğiniz o yeti artık yok.

Etrafınıza bakıyorsunuz: Evet, üzerinde buharlar tüten o sıcak içecek hâlâ masanın üzerinde. Bilgisayar ekranının az ötesindeki çerçevede duran fotoğraftaki arkadaşlarınızın yüzlerini seçebiliyor, onları ayırt edebiliyorsunuz. Hemen yanı başınızdaki kütüphanede yatan, Eric Hobsbawm’ın Kısa 20. Yüzyıl kitabının kapağındaki kişinin Charlie Chaplin, kitabın kapağının da kırmızı olduğuna, dahası Chaplin’in bu pozu Büyük Diktatör filminde verdiğine de kuşkunuz yok; ama ne kitabın veya yazarın ismini ne de başka herhangi bir yazıyı okuyabiliyorsunuz.

Yıldızlar Arası (Interstellar) isimli film üzerinde çalışırken baş yapımcı Kip Thorne, aynı zamanda kurgunun kalbinde yer alan bir kara deliği yaratmaktan sorumluydu. Kendisi de bir teorik fizikçi olduğu için, tam olarak gerçekçi olmasını ve filme gideceklerin de gerçek bir karadeliğe yakın hissetmelerini sağlamaya çalıştı. Öte yandan film yönetmeni Christopher Nolan, karadeliğin görsel açıdan baş döndürücü olmasını istiyordu. Ana görselden de görebileceğiniz gibi, estetik söz konusuysa ekibin amaçlarına ulaştığını söyleyebiliriz. Ancak daha ilginç olanı, bu karadeliğin yaratılmasının gerçekten de bilimsel bir keşfin önünü açtığıdır!

Kısaca özetlemek gerekirse, konu edinilen karadeliği isabetli bir şekilde üretmek isteyen Kip Thorne, görsel efekt ekibinin kullandığı veri işleme yazılımının hesaplamak için kullanacağı yepyeni bir set denklem çıkarmak zorunda kaldı. Sonuç ise, bir solucan deliğinin (veya karadeliğin) uzayda neye benzeyeciğini gerçekten de yansıtabilen bir denklem dizisiydi!

Şu an durup neler algıladığınıza dikkat edin. Hayır, sadece ekranınızdaki bu yazı değil. Daha çok dikkat edin. Farkındalığınızı artırın. Şu an bulunduğunuz yerin ısısı nasıl? Hava nemli mi yoksa kuru mu? Giysilerinizin bedeninize temasına odaklanın. Duyduğunuz sesler? Örneğin uzaktan gelen araba sesleri ya da kuş sesleri? Hiç koku alıyor musunuz? Aç mısınız?

Beynimiz her saniye milyonlarca bilgiyi alıp işler. Derimizin her santimetrekaresinde acıyı, ağrıyı, ısıyı, basıncı, konumu algılayan milyonlarca sinir hücresi vardır ve bu bilgileri tüm bedenimizden anbean alıp işler. Oysa tüm bu uyaranların çok az bir kısmı bilincimize ulaşır. Beynin bu “filtreleme” işleviyle ilgili olarak incelenen önemli bir bölge Retiküler Aktive Edici Sistem'dir (İng: "Reticular Activating System" veya kısaca "RAS").

Kimyasal yollarla iletişim, hayvanların sosyal bilgileri iletmek için yaygın olarak kullandığı yollardan birisidir. Hayvanlar, grup veya aile üyelerini tanımak veya uygun eşleri seçmek için koku ve koklama duygusunu kullanır. Bununla birlikte, diğer memelilerin çoğunun aksine, primatların koklama duygusu çok az gelişmiş olarak kabul edilir. Primatların koku eşiği hakkında araştırmalar artsa bile, büyük insansı maymunlar (bonobo, şempanze, orangutan) halen göz ardı edilmektedir. Bu nedenle araştırmacılar, insan harici büyük maymunlarda kokuların sinyal verme işlevini incelemeye karar verdiler.

Bilim insanları, iki şempanze grubuna; kendi gruplarından maymunların idrarlarını, yabancı maymunların idrarlarını ve koku yaymayacak şekilde özel muhafazalı kutulardan idrar örnekleri sundular. Ardından videoya kaydettiler. Denek şempanzeler, yabancıların ve grup üyelerinin idrarlarını daha uzun süre kokladılar, bu da diğer şempanzelerin kokusunu algıladıklarını göstermektedir. Daha da önemlisi, grup üyelerinin ve yabancıların kokusunu ayırt ederek, yabancıların kokularını kendi gruplarındakilerin kokularından daha uzun süre kokladılar. Leipzig Üniversitesi ve Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü'nden başyazar Stefanie Henkel: