Üretken yapay zeka (İng: "generative AI") teknolojileri, şiir ve bilgisayar programları yazabiliyor ya da Hollywood filmlerinden fırlamış gibi görünen oyuncak ayı resimleri ve çizgi film karakterlerinin videolarını yaratabiliyor.

Şimdi ise yeni yapay zeka teknolojisi, DNA'nızı düzenleyebilecek mikroskobik biyolojik mekanizmalar için planlar üreterek bilim insanlarının hastalıklarla bugünkünden çok daha hassas ve hızlı bir şekilde mücadele edebilecekleri bir geleceğe işaret ediyor.

Başlık idrar yapma (işeme, çiş yapma) gibi bir konu için biraz fazla heybetli gelebilir. Ancak Brigham Young Üniversitesi'nden araştırmacılar için erkeklerin tuvalette idrar yapması ciddi bir akışkanlar mekaniği sorunu ve önemli bir bilimsel araştırma konusu. Zira her erkeğin bildiği gibi, pisuvarlara yapılan idrar, akışkanın basıncından ötürü dikkate alınması gereken bir miktarda geri sıçramakta ve bacakları, kıyafetleri, vs. ıslatmaktadır. Bu da birçok bakterinin buralara bulaşmasına yol açmaktadır. Bu durumdan rahatsız olan sadece erkekler değil, aynı zamanda evi paylaşan ebeveynler, oda arkadaşları ve sevgililer/eşler gibi kişilerdir de...

Dolayısıyla Brigham Young Üniversitesi Sıçrama Laboratuvarı'ndan Randy Hurd ve Tadd Truscott, yaptıkları bir araştırmayla erkeklere sıçramayı en aza indirmelerini sağlayacak bazı yöntemler sundular. Penisten çıkış yapan idrar akışına temel akışkanlar mekaniği yasalarını uygulayan ve çeşitli testler yürüten ikili, araştırmalarının sonucunu aşağıdan izleyebileceğiniz videolar ile sundular. Araştırmaları aynı zamanda, "İdrar Dinamikleri: Taktiksel Bir Özet" başlığıyla Amerikan Fizik Cemiyeti Yıllık Toplantısı'nın Akışkanlar Dinamiği Bölümü'nde sunuldu.

Pentagon'un yapay zekayı platformlarına güvenli bir şekilde entegre etme çabasında önemli bir gelişme olarak, yapay zeka ile güçlendirilmiş sürücüsüz bir savaş uçağı, 2023 yılında Kaliforniya üzerinde ilk kez bir insan pilotla it dalaşına girdi. 

Kim galip geldi? Ne yazık ki yetkililer, "ulusal güvenlik" gerekçesiyle bunu açıklamıyor. Ancak DARPA'nın ACE olarak adlandırılan Hava Muharebe Evrimi programının program yöneticisi Yarbay Ryan Hefron, yapay zekanın testler boyunca çeşitli senaryolarda "iyi bir performans gösterdiğini" söylüyor:

Ülkemizdeki felsefeci ve epistemologların büyük bir kısmı epistemoloji tarihi ile ilgilenmeye eğilimli gibi duruyor. Bu durumun doğal bir sonucu olarak çağdaş epistemolojiye dair temel metinlerin büyük bir kısmı hala dilimize çevrilmemiş durumdadır. Bu nedenle çağdaş epistemolojiye dair Türkçe literatür taraması yaptığımızda birçok kavramın Türkçeleştirilmesinin hala bir hayli zor olduğunu fark edeceksinizdir. Lütfen bu çalışmamızı okurken bu hususu aklınızda bulundurunuz.

Bu yazı sürekli güncellenecek olup çağdaş epistemolojiye ilgi duyan okuyucular ve genç felsefecilere bir izlek sunmak amacıyla Öncül Analitik Felsefe Dergisi yazarlarından Taner Beyter, Zeynep Vuslat Yekdaneh ile Asım Dilmaçünal tarafından hazırlanmıştır. İçeriğimizde hem çağdaş epistemoloji ile temas etmek adına bazı temel kavramlar ile yaklaşımları tanıtmak hem de uygun Türkçe karşılıklarını tespit etmek istedik. Bazı kavramların ve kelimelerin Türkçe karşılığının hatalı olduğunu düşünüyorsanız lütfen bize ulaşarak görüş bildirin.

Okurlarımızdan en sık gelen taleplerden biri, piyasada bulunan popüler bilim kitapları arasından hangilerini tavsiye ettiğimiz... Biz de, bu soruya kalıcı ve kapsamlı bir cevap olabilmesi için, okurlarımızdan sevgili Nilüfer Tekin'in desteğiyle tam bir liste çıkardık. Aşağıda tam listeyi bulabilirsiniz.

Bu listedeki kitapların ezici çoğunluğu doğrudan veya dolaylı olarak evrimle veya evrimin doğrudan ilişkili olduğu alanlarla ilgilidir. Dolayısıyla fizik, astronomi, kozmoloji, genel bilim tarihi gibi konulardaki birçok tavsiyemize burada yer vermedik. Bunun için ayrıca bir liste oluşturabiliriz.

Evren'deki her şeyin, ama her şeyin nereden geldiği sorusu, binlerce yıldır insanların sormakta olduğu ve halen tam olarak yanıtlanamamış bir sorudur. Antik Yunan'dan, hatta öncesinden beri birçok düşünür, bu soruya çeşitli yanıtlar aramıştır.

Bu yanıtların en meşhuru, kuşkusuz ki yaratıcı bir süpergücün her şeyi belli bir plana veya isteğe göre yaratmış olmasıdır. Eğer her şey, o "her şey"den üstün ve onların var olmasını arzu eden bir yaratıcı gücün eseri ise, her şeyin var olması son derece beklendiktir. Bu durumda insanlara düşen, her şeyin nasıl var olduğu sorusuna değil, neden var olduğu sorusuna kafa yormak olacaktır. Yani var oluşun süreçleri ve mekanizmaları üzerine kafa yormak (bilimin yaptığı) bir "hobi" olarak keyifli olabilir; ancak aslolan, bizim bu çerçevede/resimde var oluş sebebimizdir.

Tahakküm altına almak, idare etmek, kontrol etmek, sahip olmak…

Kavramlar semboller gibidirler. Çıplak gözle görülmelerine karşın algılanmaları için bakan kişinin dağarcığında önceden birikmiş bir şeylerin olması gerekir. Eğer dağarcık küçük bir tepecikten ibaret ise kavramlar tınısız, ruhsuz ve alelade bir söylentiden fazlası değillerdir.

Süha Derbent'in Evrim Ağacı'nda Yaşam Ağacı projesine katkı sağladığı nefes kesici Sibirya kaplanı (Panthera tigris tigris) gözlemlerinden birkaç tanesine tanıklık ediyorsunuz! Gözlemler ABD Montana'daki koruma altında olan birey üzerinde yapıldı.

Kuzenleri arasındaki en büyük kedi ve apeks avcıdır. Sibirya kaplanı dışındaki diğer bir adı ise Amur kaplanıdır. Kendileri yaşayan en iri kedilerdir. Fakat aslan (Panthera leo) baba ve kaplan (Panthera tigris) anneden meydana gelen liger isimli hibrit (melez) birey bazen Sibirya kaplanlarından büyük oldukları rapor edilmiştir. Bunun tam tersi durumda doğan tigon ise liger kadar büyük olmayabiliyor. Zaten anne aslanın bir erkek kaplanı kabul etmesi son derece nadir görülür. Günümüzde yaşayan kaplanlar, soyu tükenmiş dev kediler kadar büyüktürler ve 3.3 metreye kadar uzayan, 300 kg ağırlığa erişen bireyler görülebilir. Kayıtlara geçen en büyük bireylerden biri yaklaşık 3.5 metre ve en ağır birey ise 465 kg ağırlığındadır. Köpek dişleri (canine) yaklaşık 10 cm uzunluğundadır. Gücü ve saldırganlığı yanısıra, vücudundaki kırmızı/turuncu renk üzerindeki sivri siyah çizgilerle tanınır. Genel olarak Panthera cinsinin en meşhur ortak özelliği, anatomilerinin güçlü kükreme sesi çıkarmaya uygun olmasıdır. Bunun olabilmesinin temel sebebi hyoid kemiğinin tamamlanmamış kemikleşmesidir. Ayrıca yeni çalışmalar, ses kutusunun da kükremek üzere özelleştiğini morfolojik olarak ortaya çıkarmıştır. Vahşi doğada 10-15 sene, koruma altında 20 sene kadar yaşayabilir. Genellikle vücutlarında 100 kadar çizgi bulunur. Alt tür varyasyonlarına göre ölçüler değişebilse de, genellikle 70-120 cm omuz yüksekliğine erişebilirler.

Bilim dünyası, Nature’da yayınlanan bir çalışmayla adeta çalkalandı. Çalışmada yetişkin bir fare hücresinin, asidik bir ortama konulduğunda, vücuttaki veya plasentadaki herhangi bir hücreye dönüşebilme yeteneğine sahip olan totipotent (tam potansiyelli) hücre tipine dönüştüğü kaydedildi. Araştırmacılar bu yeni totipotent hücrelere "stimulus-triggered acquisition of pluripotency (STAP)" hücreleri adını verdiler. Yani "Uyaranla Tetiklenen Pluripotens Edinimi"... Marlborough, Massachussetts'te bulunan Advanced Cell Technologies'ten Rob Lanza şöyle diyor:

Özellikle işlevini yitirmiş organ veya dokuların iyileştirilmesinde, kanser terapilerinde ve klonlamada bu teknik çok sayıda potansiyeli yüksek hücrenin, üstelik daha ucuza ve daha hızlı bir şekilde üretilmesini vaat ediyor.