Bu yazımızda okurlarımızın sıklıkla sorduğu ve cevaplarının anlaşılması durumunda evrimsel biyolojinin anlaşılmasında büyük adımlar atılabileceği iki soru üzerinde durmak istiyoruz: "İnsan zekası nasıl evrimleşmiştir?" ve "Neden sadece insan bu kadar zekidir?" Aslında bu iki soru, doğayı yeterince gözlemlemiş, yeterince belgesel izlemiş, Evrimsel Biyoloji konusunda belirli bir düzeyin üzerinde bilgiye sahip ve bu konuda belirli bir miktar kafa yormuş herkesin cevaplayabileceği, hatta kolayca cevaplayabileceği bir sorudur. Ancak yine de bilimsel bir destek olması ve çok yönlü analizlerinize katkı sağlayabilmesi adına, bu yazımızın tüm okurlarımıza ve düşünür arkadaşlarımıza faydalı olacağını umuyoruz.

İlk olarak şu soruya bir cevap vermemiz gerekiyor: "İnsanı, diğer hayvanlardan farklı kılan -varsa- nedir?" Bu soru, yüzlerce, hatta binlerce yıldır insan türünün kafasını kurcalayan bir mevzu olmuştur. Kimi bu soruya "ruh" cevabını vermiştir; kimi "edep" veya "ahlak" demiştir, kimi "düşünce" demiştir. Hatta herkesin kendince bir cevabı bile olabilir: sanat, din, müzik, felsefe, vs. Ancak bilimin cevabı, gerçeğe ulaşmak için olması gerektiği gibi, edebiyattan, laf oyunlarından, gevelemelerden uzaktır; açık ve nettir: "İnsanı diğer hayvanlardan ayıran birincil özellik, diğer hayvanlara göre daha büyük olacak şekilde evrimleşmiş beyin kapasitesidir." ya da biraz daha sade kelimelerle "fazlasıyla gelişmiş zeka düzeyidir". Dikkat edecek olursanız diğer kişilerce verilen tüm cevapların bu öncül cevaptan doğduğu görülecektir. Çünkü beynimiz haricindeki hiçbir özellik bizi tek başına diğer hayvan türlerinden ayırmaya yetmezken, beynimizin evrimi olmaksızın sayılan bilim, sanat, felsefe gibi daha soyut sebeplerin de geliştirilmesi asla mümkün olamayacaktı. Dolayısıyla odaklanılması gereken nokta, beynimizin neden bu şekilde evrimleştiğidir.

Altın oran 1.618033... diye giden bir sayıdır. Yunanca $\phi$ veya $\varphi$ veya $\Phi$ işaretiyle gösterilen altın oran, "kutsal oran", "ilahi oran" veya "altın sayı" gibi isimlerle bilinmektedir. Bu abartılı isimlerin nedeni, 2400 yıl önce yaşamış Öklid'e kadar giden bir süredir insanların, Evren'deki olay, olgu ve süreçlerin bu sayı etrafında şekillendiğine inanmış olmasıdır. Gelmiş geçmiş en popüler kurgu yazarlarından Dan Brown'un Da Vinci Şifresi kitabı gibi eserleri bu inancın halk arasında pekişmesine katkı sağlamıştır. Bu inanca göre altın oran, elde edilebilecek en estetik, en ilahi geometrileri vermektedir. 

Altın oranı veya $\phi$ sayısını elde etmenin 3 temel yolu vardır: Bunlardan ikisi geometriye, biriyse aritmetiğe dayanmaktadır. Önce geometrik altın orana bakalım. Bir şeyin altın orana uyduğunu bulmak için uzun ve kısa kenarlarının toplamını, uzun kenarına bölmeniz gerekmektedir. Örneğin elinizde, aşağıdaki gibi iki segmente bölünmüş bir doğru parçası olduğunu düşünelim:

Eski bir müzisyen şakası şöyle der: “Üç tip davulcu vardır: Sayabilenler ve sayamayanlar.”

Müziğin eski çağlardan beri bazı ruhsal sorunların tedavi edilmesinde gerek ana etken, gerekse yardımcı olarak kullanıldığını bilmekteyiz. Günümüzde de benzer çalışmalar sürdürülmekte ve müzik terapisi doktorlar tarafından tavsiye edilmektedir. Bunu belki de tıbbın söylemesine gerek kalmadan bizler zaten uygulamaktayız. Stres altında kaldığımızda, öfkelendiğimizde veya konsantrasyon sorunları yaşadığımızda müziğin bize yardımcı olacağını umuyoruz.

Güneş Sistemi'mizde bulunan sekiz gezegenden ikisi olan Venüs ve Uranüs’ün uzaydaki hareketleri, diğer gezegenlerinkine göre biraz daha farklıdır. Diğer gezegenler, kendi eksenleri etrafında batıdan doğuya doğru dönerken Venüs’ün kendi ekseni etrafındaki dönüşü ise doğudan batıya doğrudur(Başlık resminde okla gösterilen yönlere bakarak bunu daha iyi anlayabilirsiniz). Bu da kulağa her ne kadar ilginç gelse de, Venüs’te Güneş’in batıdan doğduğu anlamına gelir. Bir diğer gezegenimiz Uranüs’ün ilginç özelliği ise eksen eğikliğinin 90°dereceye yakın bir açıda olmasıdır (98°). Peki neden bu iki gezegen diğerlerine göre farklı hareket eder diye soracak olursanız cevabı bu yazının içinde gizli!

Öncelikle Venüs ile başlayalım. Venüs’ün neden saat yönünde döndüğü ile ilgili en çok kabul gören teorilerden biri, zamanında Venüs’ün de diğer gezegenlerle aynı yönde döndüğü ancak daha sonra Mars ile Dünya arasında var olduğu iddia edilen gezegen sayılabilecek büyüklükte bir gök cisminin yörüngesinden kopup Venüs’e çarpması ve Venüs’ün eksen eğikliğini yaklaşık 180° tersine çevirmesidir. Yani Venüs aynı yönde dönmeye devam ederken, eksen eğikliği değişmiş ve bu da Venüs’ün diğer gezegenlere göre ters yönde döndüğü izlenimine sebep olmuştur.

William Stanley Jevons (1835–1882), 20. yüzyıldaki birçok gelişmenin habercisi olan bir ekonomist ve filozoftu. Ekonomik teoride devrim yaratan ve klasik ekonomiyi neoklasik ekonomiye kaydıran 'marjinal devrime' katkıda bulunan başlıca kişilerden biridir. Endeks sayılarını oluşturan ilk iktisatçıydı ve ampirik yöntemlerin geliştirilmesinde ve sosyal bilimlerde istatistik ve ekonometrinin kullanılmasında muazzam bir etkisi vardı. Felsefesi mantıksal ampirizmin öncüsü olarak görülebilir, ancak mantığının kendine özgü biçiminden dolayı çok fazla doğrudan takipçisi olmayacaktı.

19. yüzyıl mantık ve bilim felsefesinin pek çok temsilcisi gibi Jevons da araştırmasına Düşünce Yasalarının doğasını inceleyerek başlıyor. Jevons, bu Yasaların hem "düşüncenin hem de şeylerin doğasında" doğru olduğunu savunuyor. Bilimin nesnelerde değil zihinde olduğu göz önüne alındığında, Düşünce Yasaları tamamen öznel görünüyor ve yalnızca dış dünyanın gözlemlenmesiyle doğrulanıyor. Ancak Jevons, mantığın temel yasalarını akıl yürütme yoluyla kanıtlamanın imkansız olduğunu, çünkü bunların zaten bir kanıt kavramı tarafından varsayıldığını savunuyor. Bu nedenle, Düşünce Yasaları bilim tarafından "tüm düşüncenin ve tüm bilginin ön koşulları" olarak varsayılmalıdır. Dahası, hepimiz hataların mümkün ve her yerde mevcut olduğunu bildiğimizden, düşüncelerimiz gerçeğin ölçütü olarak kullanılamaz. Bu nedenle, doğru ve yanlış akıl yürütme arasında ayrım yapabilmek için nesnel Düşünce Yasalarını varsaymamız gerekir. Buradan Jevons'un Düşünce Yasalarını nesnel yasalar olarak gördüğü sonucu çıkıyor.

Ortaçağ'ın Avrupa ve Batı için bir duraklama dönemi olduğunu biliyoruz. Skolastik düşüncenin olumsuz etkileri, uluslararası çapta salgın hastalıklar vb. olumsuz olgularla birlikte Avrupa biliminin geriye gittiği sırada Türkiye coğrafyasına çok yakın bir yerde Arap yarımadasında işler Avrupa'nın tam tersi yönünde ilerledi. İslam medeniyetinin altın çağını yaşadığı bu zamanları Türkiye'ye ve dünyaya tanıtan isimlerden biri de Cumhurbaşkanlığı kararıyla adı 2019 yılına verilen Fuat Sezgin'dir. Aynı zamanda Fuat Sezgin'in ismi Uludağ Üniversitesi Fuat Sezgin Merkez Kütüphanesi'nde bugün hala yaşatılıyor.^[1]

24 Ekim 1924 tarihinde Bitlis'te dünyaya gelen Fuat Sezgin'in ataları uzun yıllar Osmanlı İmparatorluğu'nda Şirvan beyleri(imtiyazlı Doğu Anadolu eyaletinin beyleri) olarak görev yapmışlardır.^[2]