Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Bilimkurgu Edebiyatının Kökeni ve Evrimi

Bilimkurgu Edebiyatının Kökeni ve Evrimi
6 dakika
2,528
Tüm Reklamları Kapat

Bilimkurgu, mevcut bilimsel verilerden hareket ederek; insanoğlunun geçmişte ve günümüzde karşılaştığı ya da gelecekte karşılaşabileceği sorunların ve olayların sınırlanmış bir düşçülükle anlatıldığı sanat uğraşıdır. Tanımda geçen “sınırlanmış düşçülük” ifadesi, bir yandan çağdaş bilim kurgunun ne olduğunu ve ne olması gerektiğini belirlerken; bir yandan da bu türün sınırlarını çizmektedir. Bu sınır, bilim kurguyu fantastikten ayıran en önemli unsurdur. Peki ama “sınırlanmış düşçülük” ifadesinden tam olarak ne anlamalıyız? Bilim kurgu, kurgusunu bilimsel bir temele ve mantığa dayandırır. Bilimsel dayanaktan yoksun olan bir üretim, görünürde bilim kurguyu çağrıştırsa bile türün çağdaş kalıplarını tam olarak içermediği için fantezi olarak değerlendirilmeye mahkumdur. Bu yaklaşım bize, bilim kurgu ile fantastiğin farkını net olarak ortaya koyabilme imkanı vermektedir. Ancak bilim kurgunun kökenine doğru bir yolculuğa çıktığımızda, ne kadar geriye gidersek bu ayrımın da o oranda belirsizleştiğini görmekteyiz. Türümüzün ve uygarlığımızın gelişim sürecine bakacak olursak, bu durum bizlere şaşırtıcı gelmemelidir. İnsan, soyut düşünce yeteneğine sahip olduğu günden beri düşlemekte, merak etmekte, araştırmakta ve neden-sonuç ilişkisi kurmaktadır. Dolayısıyla, bu yeteneklere sahip bir türün erken tarihinde bile bilim kurgusal yaratılara rastlamak doğaldır. Nitekim neredeyse her kültürün mitolojisi, bilim kurgusal anlatılarla bezelidir. Örneğin bir ölümsüzlük arayışını konu edinen Gılgamış Destanı ya da küresel bir felaketi anlatan Nuh Tufanı efsanesi bile bir açıdan bilim kurgusal özellikler taşımaktadır. Hatta günümüzün çağdaş bilim kurgu yapıtlarında dahi, bu tarih öncesi efsanelere benzeyen ardıl anlatılarla karşılaşmak mümkündür.

Ancak mitolojilerden arınmış bir bilim kurgu tarihi ortaya koymak istediğimizde, karşımıza çıkan ilk isim M.S. II. yüzyılda yaşayan Samsatlı Lukianos olmaktadır. Batı’da daha çok Lucian adıyla bilinen yazar, Dünya ötesi bir yolculuğu konu edinen ilk edebiyatçı olarak tarihe geçmiştir. Lukianos’un kaleme aldığı öyküler, Nurullah Ataç’ın çevirisiyle Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları tarafından dilimize de kazandırılmıştır. Yazarın özellikle “Gerçek bir öykü” (True Story) adlı çalışması, aynı zamanda “Dünyanın ilk erken bilim kurgu öyküsü” olarak da bilinmektedir. Öyküde Lucian ve arkadaşları, bir tekneyle Herkül Sutunları’nın (Cebelitarık) batısındaki denizlere (Atlas Okyanusu) açılmayı başarırlar. Bu noktada belirtmek gerekir ki Lucian’ın zamanında Cebelitarık’ın ötesi keşfedilmemiş gizemli bir diyar olarak bilinmekteydi. Tekne bu gizemli su diyarında yol alırken ansızın bir fırtına kopar. Dalgalar, fırtınanın da şiddetiyle gemiyi gökyüzüne fırlatır. Yelkenleri rüzgarda yalazlanan tekneyle birlikte yedi gün yedi gece göklerde çaresiz gezinirler ve sonunda gökyüzünde parıl parıl parlayan bir adaya ulaşırlar. Bu ada Ay’dan başkası değildir. Ayrıca bu öykü bizlere, Eski Yunanlılar’ın Dünya ile Ay arasında bir hava akımı olduğuna ve Ay’da solunabilecek bir atmosfer bulunduğuna inandıklarını da göstermektedir. Öykünün ilerleyen bölümlerinde Lukianos ve arkadaşları, aylılar ile güneşlilerin savaşlarına tanıklık eder, başka dünyalarda yaşayanların öykülerini dinler ve sonrasında da yeryüzüne geri dönerler. Lukianos’un bu öyküyü, Heredotos ve Homeros gibi bir takım yazarlarla alay etmek için kaleme aldığı sanılmaktadır. Her ne amaçla yazılmış olursa olsun, Lukianos bu öyküsüyle ilk kayda değer “erken bilim kurgu” eserini üretmeyi başarmıştır. Lukianos’la ilgili şu küçük bilgiyi de vermek gerek: Kendisi Samsatlıdır. Eski adıyla Samasota kenti, adını büyük ölçüde korumayı başararak günümüze kadar gelmiştir. Samsat bugün, Adıyaman iline bağlı bir ilçedir. Öte yandan Lukianos’un ana dilinin Süyanice olduğunu; ama öykülerini Yunanca yazdığını ve bir dönem Roma’da da yaşadığını biliyoruz. 

Tüm Reklamları Kapat

Lukianos’dan yüzyıllar sonra sahneye çıkan kişi ise ünlü astronom Johannes Kepler’dir. Kepler’in 1608 yılında kaleme aldığı Somnium, önde gelen edebiyat tarijçileri tarafından “ilk çağdaş bilimkurgu yapıtı” olarak kabul edilmektedir. Isaac Asimov ve Carl Sagan gibi önemli isimler de Somnium’un ilk çağdaş bilimkurgu yapıtı olduğu konusunda edebiyat tarihçileri ile hemfikirdir. Somnium’un ilk çağdaş bilimkurgu yapıtı olarak değerlendirilmesinin nedeniyse, Kepler’in bir bilim insanı olması dolayısıyla işlediği öyküyü, bilimsel bir perspektif ve kaygıyla ele almış olmasıdır. Dünya’dan Ay’a yapılan bir yolculuğu ve oradan Dünya’nın deviniminin nasıl göründüğünü anlatan bu yapıt, çağdaş bilim kurgunun neredeyse tüm evrensel kalıplarını taşımaktadır. “Neredeyse” diyoruz çünkü, söz konusu yolculuk periler tarafından çekilen bir taşıtla gerçekleştirilmektedir. Yine hemen hemen aynı yıllarda (1638) İngiliz papaz Badwin, “Ay’da İnsan” adlı kitabında bir Ay gezisini konu almaktadır. Kitabın kahramanı bu kez de yaban kazlarının çektiği bir salla Ay’a ulaşmaktadır. Cyrano de Bergerac’ın “Ay’da Gezi” (1650) yapıtı da bir başka Ay yolculuğunu konu edinmektedir. Ancak bu eseri diğerlerinden farklı kılan özellik, Ay’a yolculuğun fantastik unsurlardan arındırılmış bir yöntemle gerçekleşmesidir. Kitapta Ay’a yolculuk, bugünkü teknolojiyi yansıtır bir biçimde fişekler kullanılarak yapılmaktadır. Cyrano bu yapıtında, gramofon ve paraşüt gibi buluşları da öngörmeyi başarmıştır. İlerleyen yıllarda ünlü Fransız Filozof Voltaire, “Mikromégas” (1752) adlı kısa bir öykü yazarak çağdaş bilim kurgunun gelişimine katkıda bulunan isimlerden biri olmuştur. Voltaire bu öyküsünde, dünya dışından gelen bir yaratığın insanlarla iletişimine odaklanmıştır. Böylece Voltaire, “Dünya dışından gelen yaratık” kavramını ilk ele alan isim olarak da tarihe geçmiştir. Öte yandan Jonathan Swift’in 1726 yılında tamamladığı “Gulliver’in Gezileri” eserindeki kimi öykülerin bilim kurgu olarak değerlendirilmesi mümkündür. Örneğin bir öyküde anlatılan Laputa Ülkesi, atom enerjisiyle Dünya yörüngesinde dolanan bir uyduyu andırmaktadır. Bilim kurgunun kökenine ve evrimine yaptığımız bu yolculukta ütopyalardan da bahsetmek durumundayız. Özellikle Thomas More’un Ütopya’sı ile, Bacon’un Yeni Atlantis’ini anmak gerekir. 

Ünlü İngiliz Şair Percy Bysshe Shelley’nin eşi Mary Shelley’nin ilk kez 1818 yılında yayımlanan “Frankenstein ya da Çağdaş Prometheus” adlı ölümsüz eseri, çağdaş bilim kurgunun iyi ve önemli örneklerinden biri olarak kabul edilmektedir. Romanda, üstün insan yaratmak isteyen çılgın bir bilim adamı sonunda bir canavarın ortaya çıkışına neden olur. Bu eser, kendisinden sonra gelen çok sayıda bilim kurgu üretimine de esin kaynağı olmuştur. XIX. yüzyılda ise, çağdaş bilim kurgunun en güçlü kalemlerinden Jules Verne sahneye çıkar. Yazar, “Denizler Altında 20.000 Fersah”, “Ay’a Yolculuk” gibi yapıtlarıyla, çağdaş bilim kurguya bugünkü biçimini de vermiş olur. Yine H.G. Wells de, Jules Verne’nin açtığı yolda ilerleyerek türün en önemli temsilcileri arasındaki yerini almıştır. 

Tüm Reklamları Kapat

XX. yüzyıl’ın başlarından itibaren özellikle de Amerika Birleşik Devletleri’nde bilim kurgunun giderek gelişmeye ve yaygınlaşmaya başladığı görülür. Bu dönemin önemli yazarları arasında; Hugo Gernsback, Isaac Asimov, Robert A. Heinlein, Ray Bradbury, Ursula K. Le Guin, Frank Herbert gibi günümüzde de türün en önemli temsilcileri arasında gösterilen isimler bulunmaktadır. Öte yandan “Amazing Stories” ve “Astounding Sciene Fiction” gibi dergilerin de bilim kurgunun gelişimine önemli katkıları olmuştur. 1950 yılından sonraki dönemde McCarthy’ciliğin baskıcı ortamından kaçan bazı yazarlar, bilim kurguya sığınarak türün daha da gelişmesini sağlamışlardır. A.B.D dışında da kendini gösteren bilim kurgu edebiyatı, Aldoux Huxley, George Orwell, Arthur Conan Doyle, Karel Capek, Pierre Bboulle, Stanislaw Lem, Douglas Adams, Ştrugatski Kardeşler gibi başarılı yazarların omuzlarında yükselmeyi başarmıştır. 

Şu bir gerçektir ki, insanoğlu düşlemeyi, merak etmeyi ve araştırmayı sürdürdüğü müddetçe bilim kurgu üretmeyi de sürdürecektir.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
4
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 2
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 1
  • Muhteşem! 0
  • Bilim Budur! 0
  • Güldürdü 0
  • İnanılmaz 0
  • Umut Verici! 0
  • Merak Uyandırıcı! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 28/03/2024 22:13:08 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/3960

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hızlı
Gezegen
Egzersiz
Yangın
Kuantum Fiziği
Diyet
Mavi
Antibiyotik
Balina
Evrim Tarihi
Genetik Değişim
İngiltere
Şiddet
Tür
Türlerin Kökeni
Hayatta Kalma
Gebelik
Doğal
Biyocoğrafya
Radyoaktif
Oyun
Astrofizik
Buz
İyi
Damar
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
İ. Yamanol, et al. Bilimkurgu Edebiyatının Kökeni ve Evrimi. (8 Aralık 2015). Alındığı Tarih: 28 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/3960
Yamanol, İ., Bakırcı, Ç. M. (2015, December 08). Bilimkurgu Edebiyatının Kökeni ve Evrimi. Evrim Ağacı. Retrieved March 28, 2024. from https://evrimagaci.org/s/3960
İ. Yamanol, et al. “Bilimkurgu Edebiyatının Kökeni ve Evrimi.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 08 Dec. 2015, https://evrimagaci.org/s/3960.
Yamanol, İsmail. Bakırcı, Çağrı Mert. “Bilimkurgu Edebiyatının Kökeni ve Evrimi.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, December 08, 2015. https://evrimagaci.org/s/3960.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close