Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Evrim, Yıldırım ve Tesadüf: Evrimde Rastgelelik Kavramını Yıldırımları İnceleyerek Anlayabiliriz!

Evrim, Yıldırım ve Tesadüf: Evrimde Rastgelelik Kavramını Yıldırımları İnceleyerek Anlayabiliriz! Pixabay
5 dakika
4,548
Tüm Reklamları Kapat

Evrim, bir yıldırım gibidir.

Fotoğrafta gördüğünüz yıldırımın yere ulaşana kadar kat ettiği mesafede ve bulutların gökyüzünde kapladığı alanda, bir yıldırımın herhangi spesifik (belirli) bir yolu izleme ihtimali akıl almaz derecede küçüktür.

Tüm Reklamları Kapat

Dışarıdan bakan biri, bir yıldırımın tamamen rastgele bir yol izlediğini düşünecektir. Yıldırımın gidişatını, kıvrımlarını, zigzaglarını, hiçbir kural ile çerçevelendirilmemiş, kör bir tesadüf sanacaktır. "Neden şu şekilde çakmadı da, bu şekilde çaktı?" veya "Neden tam olarak bu yolu izledi de, şu diğer yolu izlemedi?" diye soracaktır.

Halbuki bu "rastgelelik", enerji yüklü yıldırımın havadaki en az dirençli yolu takip etmesindendir ve tamamen iyi tanımlanmış, rastgele olmayan, kendini tekrar eden doğa yasalarıyla şekillendirilmiştir. Üstelik yıldırım nereden gitmesi gerektiğini bilmez. Elektrik potansiyeli altında hareket etmeye zorlanan elektrik yükü, havanın tüm kısımları boyunca hareket etmeye çalışır; ancak akım, yalnızca daha az dirence sahip yoldan daha hızlı ve kolay akabildiği için, yükün geri kalanı da bu yolu takip eder ve yıldırım yeryüzüne doğru boşalır. Biz de, yıldırımın spesifik bir yolu takip ettiğini görürüz. Eğer o değil de bir başka yol daha düşük dirençli olsaydı, yıldırım da o yolu takip ederdi. Yani burada bir bilinç, algı, tercih, karar yoktur.

Tüm Reklamları Kapat

Dahası, yıldırımların boşalması sırasında sadece bir yol denenmez, birden fazla yol denenir. Bu nedenle yıldırımlar tırtıklıdır; ters dönmüş bir ağaca benzer. Ancak o yollardan bazıları aşırı yüksek dirençli olduğu için yere kadar ulaşamaz. Buna rağmen birçok deneme-yanılma yapılır; her seferinde yük, en dirençsiz yolu takip eder. Nihayetinde yere ulaşan tek bir yol bulunur ve yükün geri kalanı da oradan toprağa akar.

Bu örnek ile insanın (veya diğer türlerin) evriminin tarihi arasındaki benzerlik çarpıcıdır: Örneğin biz insanlar da, tıpkı yıldırımlarda olduğu gibi, evrimsel süreçlerin milyarlarca yıldır en az direncin olduğu yolları takip etmesinin bir ürünüyüz. Elde var olan çeşitlilik içerisinde, ortama en uyumlu olan, dolayısıyla "en dirençsiz" ve en kolay şekilde hayatta kalıp üreyebilenler gelecek nesilleri var etmiştir. Bu gelecek nesiller, başarılı olan atalarının özelliklerini biraz daha fazla taşıyacaktır, çünkü çoğunlukla o başarılı atalar üreyerek gelecek nesli inşa etmiştir. Her nesilde daha uyumlu olanlar, bir sonraki neslin daha fazla bireyini üretmiş olacaktır. Buna bağlı olarak her nesilde türler, çevrelerine daha uyumlu ve atalarından birazcık daha farklı olacak şekilde değişirler. Bu değişimler nesiller ve zaman içinde birikir, yepyeni türlerin ortaya çıkmasını sağlar.

Bu, tesadüfen olan bir süreç değildir; ancak bilinçli bir şekilde de yaşanmaz. Yani türlere "Şimdi sen hayatta kal, sen öl." diyen biri yoktur. Benzer şekilde, türler de ne tip özellikler evrimleştireceklerini kendileri seçemezler. Buna rağmen, canlılığı devam ettirebilenlerin yalnızca hayatta kalanlar ve üreyenler olması, günümüzde gördüğümüz canlılığın da kaçınılmaz olarak belirli yolları takip ederek bugünlere ulaşmış soy hatları olmasıyla sonuçlanmaktadır. Bu sürece bakan biri "Neden o özellik evrimleşmemiş de bu özellik evrimleşmiş?" tarzı sorular sorabilir. Tıpkı yıldırımların akış sırasında farklı yollar denemesi gibi, evrimsel süreçte de popülasyonlar farklı kombinasyonlar evrim tarihinde muhakkak denenmiştir ve denenmektedir; ancak sadece bir veya birkaç yol sürerliği sağlayacak kadar "dirençsiz" ve işlevseldir. Bugünkü türler de, onların torunlarıdır.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Evrimsel biyoloji, son derece iyi anlaşılabilir, araştırılabilir, test edilebilir yasalarla çerçevelenmiş bir çalışma sahasıdır. Kütleçekiminin cisimleri "yere doğru" harekete zorlaması ne kadar "tesadüf" ise, canlıların evrimi de o kadar "tesadüf"tür. Topun kütleçekimi etkisi altında şuraya veya buraya düşmesi, elde yeterli veri olmamasından ötürü tesadüfmüş gibi gözükebilir, öyle değerlendirilebilir. Fakat topun havadaki her andaki her durumu bilimsel olarak analiz ve test edilebilir. Öte yandan, topun oraya değil de buraya düşüyor olması, topun bilinçli olarak seçtiği bir pozisyon da değildir! Bir diğer deyişle, doğa "bilinç" ile "tesadüf" arasına sıkışmış değildir! Doğada hem bilinçsiz, hem de tesadüfen olmayan anlamlı sonuçlar bulunmaktadır.

Canlılık da aynen böyledir: Evrim tarihinin derinliklerinde, bugününde ve hatta geleceğindeki popülasyonların her anı bilimsel olarak çalışılabilir, analiz edilebilir, test edilebilir. Evrim sürecinde, doğanın kendisinde olduğu kadar tesadüfler ve rastlantılar vardır, ne eksik, ne fazla... Bu rastlantısal değişimler neredeyse sadece evrimin "çeşitlilik mekanizmaları" ile sınırlıdır. Canlılardaki ufak tefek değişimler, sizin ebeveynlerinizden farklı gözükmenize neden olan mutasyonlar ve gen çaprazlanmaları gibi olaylar, büyük oranda rastgeledir, evet. Ancak iyi de, evrim bu değildir ki! Bu çeşitliliktir. Evrim, bu çeşitlilik içerisinden doğaya en uyumluların seçilimi sonucu oluşur. Çeşitliliğin var olması yeterli değildir; seçilmesi de gerekir. Ve bu seçim, asla rastgele değildir. Doğanın dikte ettiği şartlar neyse, ona uygun olarak belirlenir. 

National Geographic tarafından Ağustos 2011'de düzenlenen
National Geographic tarafından Ağustos 2011'de düzenlenen "Dünya'dan Görüntüler" yarışmasına gönderilen bu kare, New York Şehri'nde bulunan Özgürlük Anıtı'na düşen bir yıldırımı gösteriyor.
Jay Fine

Bir mutasyonun hangi anda, hangi gene denk geleceğini bilemeyebilirsiniz (ancak istatistiki çalışmalar yürütmeniz mümkündür). Tıpkı bir yıldırımın hangi anda, nereye düşeceğini bilemeyeceğiniz gibi (ancak yine, istatistiki olarak çalışabilirsiniz). Eğer elinizde yeterince veri bulunabilecek olsaydı, bunları da öngörmeniz mümkün olabilirdi.

Fakat bu rastlantısallığın evrimde tek başına bir anlamı yoktur. Rastgele bu değişimler, eğer ki avantajlıysa seçilir ve her nesilde çoğalırlar, yoksa elenerek yok olurlar. Bu seçim sürecinin içinde neredeyse hiç tesadüf barındırmaz. Evrim, elimizdeki analiz yöntemlerinin yetersizliğinden ötürü birçok diğer doğa yasası gibi kaotikmiş gibi gözükür ve büyük oranda öyledir de; ancak tesadüfi değildir. Bu ikisi arasındaki farkları öğrenmek için, "Evrim, Rastlantı/Tesadüf ve Kaos" başlıklı makalemiz okunabilir.

Eğitimsiz bir göze anlaşılmaz ve rastgele gelebilecek herhangi bir doğa gerçeği, eğitimli beyinlerin ellerinde gelmiş geçmiş en güçlü bilimsel sahalara dönüşebilir. Fizik ve evrimsel biyoloji, bunun en güzel örneklerinden sadece ve sadece iki tanesidir.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
18
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 8
  • Muhteşem! 4
  • Bilim Budur! 4
  • Umut Verici! 3
  • Merak Uyandırıcı! 3
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 1
  • İnanılmaz 1
  • Güldürdü 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 29/03/2024 18:08:33 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/1594

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Alan
Astrobiyoloji
Alkol
Yaşanabilir Gezegen
Çekirdek
Tohum
Botanik
Nöron
Makina
Karanlık
Uydu
Aminoasit
Geometri
Sayı
Mantık Hatası
Beyin
Bilişsel
Hominid
Evren
Süt
Araştırma
Filogenetik
Homo Sapiens
İspat
Güneş
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ç. M. Bakırcı. Evrim, Yıldırım ve Tesadüf: Evrimde Rastgelelik Kavramını Yıldırımları İnceleyerek Anlayabiliriz!. (30 Ekim 2013). Alındığı Tarih: 29 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/1594
Bakırcı, Ç. M. (2013, October 30). Evrim, Yıldırım ve Tesadüf: Evrimde Rastgelelik Kavramını Yıldırımları İnceleyerek Anlayabiliriz!. Evrim Ağacı. Retrieved March 29, 2024. from https://evrimagaci.org/s/1594
Ç. M. Bakırcı. “Evrim, Yıldırım ve Tesadüf: Evrimde Rastgelelik Kavramını Yıldırımları İnceleyerek Anlayabiliriz!.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 30 Oct. 2013, https://evrimagaci.org/s/1594.
Bakırcı, Çağrı Mert. “Evrim, Yıldırım ve Tesadüf: Evrimde Rastgelelik Kavramını Yıldırımları İnceleyerek Anlayabiliriz!.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, October 30, 2013. https://evrimagaci.org/s/1594.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close