Yani: "Bütün yollar Roma’ya çıkar."

Latin atasözü ilk olarak Fransız teolog ve şair Alain de Lille (1128-1203) tarafından 1175 yılında yazıya dökülmüş. İngilizce olarak ise yaklaşık 200 yıl sonra İngiliz şair Geoffrey Chaucer tarafından A Treatise on the Astrolabe adlı eserinde kullanılmıştır. Bu atasözünün kökeni ise Milliarium Aureum ya da Golden Milestone ismiyle anılan Antik Roma'nın Merkezi Forumu'nda Satürn Tapınağı yakınında İmparator Sezar Augustus (MÖ 27 - MS 14) tarafından dikilen bir anıttan gelmektedir.

Bilgi işleme, bilgi üretimi ve veri depolaması ile yapay zekadaki artan gelişmeler, hızla büyük bir dönüm noktasına yaklaşıyor. Bu dönüm noktası, "teknolojik tekillik" olarak adlandırılmaktadır.

Bilgi işleme, yapay zeka ve "Büyük Veri"nin doğuşu gibi, nanoteknoloji ve biyoteknoloji alanlarındaki ilerleme de doğası gereği üstel olmuştur ve diğer alanlardaki büyümeye ayak uydurmuştur. Büyüme bu hızla devam ederse, sonuç ani ve şok edici olabilir. Öyle ki, önümüzdeki on yıllar veya asırlarda insanlar, ölümsüz olabilirler.

Her şey, Zambiyalı bir şempanze olan Julie ile, 2010 senesinde başladı. Julie, kulağına uzunca bir çim parçası soktu ve orada bıraktı. Ve bunu çim parçası düşse bile, tekrar tekrar yapmaya devam etti. Ama neden? Sonradan kullanmak için mi? Eğlence için mi? Bir gün ölüp toprağa karışacağını ve nihayetinde bir çime gübre olacağını göstermek için mi? 

Görünen o ki, bu "kulaktaki çim" davranışının ayırt edilebilir herhangi bir sebebi bulunmuyor. Ancak baş döndürücü bir gerçek söz konusu: Julie bunu bir sebeple yapmaya başladıktan sonra, bir grup diğer şempanze de onun yaptığını taklit etmeye ve çim parçalarını kulaklarına sokup orada bırakmaya başladılar! Grubundaki 11 şempanzenin 7'si bu davranışı sergilemeye başladı! Daha da ilginci, söz konusu davranış popülasyon içerisinde Julie'nin ölümünden sonra da devam etti; yani gerçek bir kültürel öge haline geldiği düşünülebilir. 

Eskiden yaşamış varlıkların korunmuş kalıntıları, işaretlerine (İng: "impression)" ve izlerine (İng: "trace") fosil denir. Örneğin ölmüş bir canlıdan arta kalan kemikler, iskeletler, ayak izleri, sürünme izleri, reçine içinde korunmuş parçaları ve daha nice kalıntı fosil olarak değerlendirilebilir. Fosiller, evrim tarihini anlamamızı sağlayan veri hatlarından önemli bir tanesi olduğu için, evrimsel biyolojide, genel olarak bilim tarihinde ve evrene bakış açımızda büyük değişimler yaratmıştır.

Dünya'daki canlılık tarihi boyunca biriken fosillerin tamamına fosil kaydı adını vermekteyiz; çünkü fosil kaydı, gezegenimizdeki yaşamın adeta bir anı defteri gibidir. Bu defterin farklı sayfaları, yaşam tarihinin farklı noktalarına denk gelir. Daha eski sayfaları açarak, daha eski fosillerden gelen verilerle Dünya'mızın daha eski tarihini keşfedebiliriz. Yakın zamanlara gelerek, bu katmanlardan çıkarılan fosillerin modern türlerin yakın akrabalarına dair bıraktığı izleri öğrenebiliriz.

Biyolojik cinsiyet ile ilgili anatomik farklılıklar pelviste, halk arasındaki adıyla leğen kemiğinde kolayca ayırt edilebilmektedir. Erkek ve dişi Homo sapiens pelvisleri arasındaki yapısal farklılıklar, dişi pelvisi ile karşılaştırıldığında daha belirgin ve iyi işaretlenmiş kas ekleri ile birlikte daha büyük eklem yüzeyleri olan erkek pelvisinin daha kalın iskeleti ile ilgilidir.

Daha belirgin farklılıklar ise, elbette dişi pelvisinin doğuma uygun şekilde evrimleşmesinden kaynaklanmaktadır. Peki gerçekten öyle mi?

Türleri anlamak için ilk olarak, çeşitli tür tanımlarından bahsetmemiz gerekir. Çünkü doğa bilginleri ve biyologlar çok uzun yıllardır türleri tanımlamanın kolay bir yolunu aramışlardır. Ne yazık ki günümüzde hala türleri tanımlamak çok kolay bir iş değildir ve çok kapsamlı incelemeler gerektirmektedir.

Ancak aslında bu zorluk bize evrimin ne kadar güçlü bir doğa gerçeği olduğunu gösterir. Günümüzdeki bazı türler, akrabalarına veya atalarına o kadar benzerken, bazı diğer özellikleri bu canlıları aynı gruptan (türden) saymamıza engel olacak kadar farklıdır. Bu canlıları sınıflandırmak zorlayıcı ve hatta hararetli bilimsel tartışmalara sebep olabilir. Bu, evrimsel biyoloji açısından doğrulayıcı niteliktedir, çünkü zaten evrimsel biyoloji türler arasında kademeli ve yavaş bir değişimi öngörür. Doğada da tam buna uygun bir şekilde, birbirlerinden giderek farklılaşan nitelikleri barındıran, dolayısıyla birbirinden ayırmanın zor olduğu türler görmemiz mümkündür.

Evrim, halk arasında son derece sınırlı bir ölçekte bilinmektedir. Bunun birçok sebebi vardır. En temeli, bilindiği üzere biyolojinin sahalarından biri olarak doğan; ancak sonradan bilimin her bir köşesine ulaşacak kadar güçlenen evrimsel biyolojinin sadece şahsi inançlarla ilgili kısmında tartışmaların süregeliyor olmasıdır. Birçokları, evrimin detaylarını merak etmez; kendi düşünceleriyle ters düşmediğine kendini ikna edecek kadar diğerleriyle tartışmaya girmesi, bu kişiler için yeterlidir. Kısaca evrimle ilgileniyormuş gibi gözüken birçok kişi için evrim, bir masabaşı muhabbetinden, internette stres atmak için tartışma gruplarında kullanılan bir araçtan ibarettir. Ancak ortalama Evrim Ağacı okuyucusunun bu sığ düzeyden çok daha ötede olduğunu düşünüyor ve umuyoruz. Bu sebeple, bu yazı dizimizde ilk defa Türkçe ve detaylı olarak evrimin matematiğini anlatmaya çalışacağız.

İlk etapta bu satırları okuyan birinin aklına gelecek ilk soru, sanıyoruz ki "Evrimin matematikle ne alakası var ki?" sorusu olacaktır. Bu oldukça doğaldır ve sebebi yukarıda açıkladığımız gibidir: birçokları, evrimi sadece bir tartışma konusundan ibaret görmektedir. O tartışmalarda sıklıkla evrimin pratik geçmişinin 150 yılı, teorik geçmişinin ise 2000 yılı aşkın bir geçmişe sahip olduğundan bahsedilir; ancak bu sayıların önemi ve uzunluğu üzerinde pek durulmaz. Haydi teorik geçmişini bir kenara bırakalım ve Darwin'in Türlerin Kökeni'ni yazmasından sonraki evrimsel biyolojinin gelişim dönemine odaklanalım. Bu 150 yıl bile, modern bilimin birçok dalı için oldukça fazla bir sayıdır. Bir diğer deyişle, bilimin yaygın sahaları haline gelmiş birçok alan, evrimsel biyolojiye kıyasla günümüze çok daha yakın zamanlarda keşfedilmiş, geliştirilmiştir. 

Pierre Bourdieu, sosyolog ve düşünür olarak tanındığı gibi, sembollerin ve dilin toplumsal ilişkilerde nasıl bir şiddet aracı olarak kullanıldığını anlamaya yönelik önemli çalışmalar yapmıştır. Bu çalışmalar, sembolik şiddetin, toplumsal hiyerarşilerin sürdürülmesindeki rolünü keşfetmeye yönelik bir çabanın bir parçasıdır.

Sembolik Şiddet Nedir?