Bir anlığına durup düşünün: Yaşadığınız kısacık ömür içerisinde bilim ve teknoloji ne kadar gelişti? 1980'lerde doğan birinin günümüzdeki yetişkinlik hayatına erişene dek IBM tarafından üretilen bilgisayarlar, Apple'ın Macintosh cihazları, dijital cep telefonları, dijital yanıtlama makinaları, web üzerinden televizyon izleyebilmemizi sağlayan teknolojiler, "segway" isimli ulaşım araçları, akıllı telefonlar, flash bellekler, Skype gibi görüntülü iletişim teknolojileri, Google gibi arama motorları, Google Maps gibi dijital haritalar, insan genomundaki 3.2 milyar baz çiftini tek tek tespit etmemizi sağlayan gen dizileme teknolojileri, YouTube gibi dijital video koleksiyonları, grafen gibi eşsiz özelliklere sahip malzemeler, Bluetooth iletişim cihazları, Facebook gibi sosyal medya teknolojileri, Curiosity gibi Mars araçları, Tesla gibi elektrikle çalışan ve hatta sürücüsüz giden arabalar, atom altı dünyasını aydınlatan Büyük Hadron Çarpıştırıcısı gibi cihazlar, yapay kalpler, 3 boyutlu yazıcılar, Amazon Kindle gibi dijital okuma araçları, kök hücre teknolojileri, SpaceX tarafından üretilen Falcon roketleri gibi tekrar kullanılabilir roket teknolojileri ve CRISPR gibi gen düzenleme teknolojileri girdi. Sadece 40 yıl içerisinde tüm bunlar ve burada sayamayacağımız kadar fazla gelişme yaşandı!

Böylesine büyük teknolojik atılımların, ülke politikalarına ve kamu yönetimine ne kadar köklü bir şekilde etki ettiği aşikardır. Bir sosyal medya aracının kısıtlanması, diğer ülkelerin yeni teknolojiler sayesinde öne geçmesi, yeni bilimsel atılımlar dolayısıyla bizim erişemediğimiz sağlık teknolojileriyle başkalarının ömürlerini uzatması son derece rahatsız edici, hatta kimi durumda kabul edilemez olabilir. Bu nedenle, iyi liderlerin ülkelerini bilim ve teknoloji alanında modern medeniyetlerle aynı seviyede tutabilecek politikalar takip etmesi büyük öneme sahiptir.

Bu makalemizde, 1 Aralık Dünya AIDS Günü'nün başrol oyuncusu ve Dünya çapında 30 milyon insanın katili, 34 milyon insanınsa tehdit unsuru olan AIDS (Acquired Immunodeficiency Syndrome: Edinsel Bağışıklık Yetmezliği Sendromu) hastalığının kaynağı HIV (Human Immunodeficiency Virüs: İnsan Bağışıklık Yetmezliği Virüsü) isimli virüsü tanıyacağız ve bu virüsün evrim açısından önemini göreceğiz. Umuyoruz ki hepinize faydalı olacaktır. 

HIV isimli virüs ("HIV virüsü" kullanımı edebi olarak yanlıştır), Lentivirus isimli bir cinsin altında bulunan bir virüs türüdür. Esasında virüsler, zorunlu hücre içi parazitleridir. Nükleik asitleri ya (tek/çift iplik) DNA ya da (tek/çift iplik) RNA'dan oluşur. DNA ve RNA beraber bulunmaz. En içerde nükleik asit ve onu saran, koruyan, morfolojisini veren kapsid (kılıf) bulunur. Bütün virüsler kendi kapsid proteinlerini kodlarlar. Birçok kaynak tarafından "cansızlıktan canlılığa geçiş" veya "canlılık özelliği gösteren ama canlı olmayan biyokimyasal moleküller" şeklinde tanımlanır. Aynı zamanda birçok mikrobiyoloji/viroloji kaynağında da "hücresel olmayan yaşam" veya "psödo (yalancı) canlı" gibi ifadeler kullanılabilir. Ancak genetik materyallerinin bulunuyor olması, onların taksonomik olarak sınıflandırılabilmesini sağlamaktadır. Bu yüzden, onların da kendi evrimsel geçmişleri analiz edilebilmekte ve sınıflandırmaları yapılabilmektedir.

Geriye dönün ve son iki yıldaki yapay zeka ilerlemesine bir bütün olarak bakın... Yapay zeka o kadar hızlı bir şekilde, o kadar çok alanda insanlara yetişiyor ki, açıkçası yeni testlere ihtiyacımız var!

Stanford Üniversitesi İnsan Merkezli Yapay Zeka Enstitüsü (İng: "Human-Centered Artificial Intelligence" veya kısaca "HAI"), akademik ve endüstriyel uzmanlardan oluşan disiplinler arası bir ekip tarafından hazırlanan kapsamlı Yapay Zeka Endeksi raporunun yedinci yıllık sayısını yayınladı.

Patlak gözlerden karga burunlara, köşeli suratlardan çene çukurlarına hiçbir insan yüzü bir diğerine benzemiyor. Araştırmacılar, bu çeşitliliğin diğer insanları tanımayı kolaylaştırmak üzere evrimleşmiş olabileceğini düşünüyor.

Araştırma, insan yüzlerinin şekil ve yapısının, vücudun diğer bölümlerine göre çok daha değişken olduğunu ortaya koyuyor. Dahası, yüz yapısıyla ilişkili genler de vücudun diğer bölgelerindeki DNA’dan daha fazla çeşitlilik gösteriyor. Araştırmacılara göre yüzlerdeki bu çeşitlilik, evrimsel güçler tarafından insanların diğer insanları daha kolay tanıması için tercih edilmiş olabilir. Berkeley’de bulunan California Üniversitesi’nde doktora sonrası çalışmalar yapan baş araştırmacı Michael Sheehan şöyle diyor:

Türkler islamiyetten önce Göktenrgiye yani geleneksel Türk dinine inanmaktaydılar. Bu tengri yapısında kadınlar toplumda erkeklerle eşit idi. Hakan olmayınca kararı Hatun verirdi ve Hakan eşini hocası gibi görür bir şey yapmadan önce ona danışırdı. Zamanla yıkılan ve kurulan imparatorluklar ve değişen Türklerin coğrafi yerleşimi onların farklı ittifaklar oluşturmasını ve bu ittifaklarından siyasi mananın yanında dini dotluğuda beslemiştir. Türkler Talas Muharebesinde ortaklaşa Çinlileri Araplarla mağlup etmişler ve bu olay Türkleri için dinde bir geri dönüş noktası olmuştur. Zamanla müslümanlaşmaya başlayan halk içindeki eski dinlere mensup kişilerde müslüman olmuştur. Burada Osmanlı Devleti ön plandadır. Devlet-i Aliyye de kadına verilen değer saray içinde aynı dışında farklıdır. Burada ne kadar yeni kültürler kazanılsada eski türk kültürleri yok olmaya mahkum edilmiş o eski halk ve devlet anlayışı yerini farklı anlayışlara bırakmıştı.

Aşılarla ilgili kritik bir faktör, etkililik oranı olarak bilinen bir orandır. Bu oran, aşılı olan ve olmayan gruplar arasında hastalığa yakalanma riskinin değişimini verir. mRNA aşıları için bu oran %95 civarında, diğer birçok aşı içinse %50-80 civarındadır. Yani aşı olmayan gruptaki her 100 kişi için, örneğin mRNA aşısı ile aşılanan grupta 5 kişinin hasta olmasını bekleriz.

Ancak "hasta olmak", oldukça geniş bir kavramdır. Salgın başından beri izah ettiğimiz üzere, COVID-19'a yakalananların da çoğu hastalığı hafif-orta şiddette atlatmaktadır; ancak %20'lik bir kısımda semptomlar daha ağır olmakta, %5-10 arası hastanelik olmakta, %1 kadarı da ölmektedir. Bunlar, ilk etapta kulağa az gelse de, milyarlarca insana vurulduğunda milyonlarca ölüme ve kalıcı hasara karşılık gelmektedir. COVID-19'un tehlikesi budur.

Evrimsel biyolojinin bize açtığı en temel ufuğun, var olmuş, var olan ve var olacak tüm canlıların birbiriyle akraba olduğu gerçeği olduğunu biliyoruz. Evet, türlerin birbirleriyle akraba olduklarını bilmek önemli bir adım; ancak bu akrabalık ilişkilerini nasıl göstereceğiz? İşte burada bilimsel bir metodolojinin takip edilmesi gerekmektedir. Bu makalemizde sizlere en ilkin evrim ağacı oluşturma ve filogeni yaratma yöntemlerinden birini adım adım öğretmeye çalışacağız. Bu analizimizde genlere ve daha kapsamlı analizlere girmeyecek, sadece elinizde belli sayıda tür varken, bunları dış görünümlerine bakarak hangi sırayla evrimleştiklerini ve birbirleriyle olan akrabalık ilişkilerini bir evrim ağacı üzerinde gösterebilmenizi sağlayacak kadar bilgi vereceğiz. Dolayısıyla biliniz ki modern evrimsel biyolojide burada öğreteceklerimizden kat kat daha derin ve kapsamlı yöntemler kullanılmaktadır; ancak bunlardan en basitini öğrenmenin, evrimle ilgilenen birçok kişi için faydalı bir bilgi olacağını düşünüyoruz. 

Giriş kısmında da belirttiğimiz gibi, burada göstereceğimiz analiz genetikte pek doğrudan kullanılmamaktadır. Bizler genlere değil, canlıların dış görünümlerine bakarak bir sınıflandırma yapacağız. Bu, gerçek analizlerin isabetliliğinden farklı sonuçlar verebilir. Çünkü dış görünüm aldatıcıdır. Birbirinden tamamen farklı gözüken canlılar aynı türün bireyleri olabileceği gibi, birbirlerinin tıpatıp aynısı gözüken canlılar evrim ağacının iki apayrı dalı üzerinde bulunuyor olabilir. Örneğin taksonominin babası olarak bilinen Linne bile, sadece dış görünüşlere bakarak sınıflandırma yaptığı için, Agelaius phoenicus türünün erkeği ile dişisini birbirinden farklı türler olarak sınıflandırmış ve büyük bir hataya düşmüştü. Çünkü bu kuş türünün iki cinsiyeti birbirinden tamamen farklı gözükmektedir; ancak aslında aynı türe aittirler. Benzer bir şekilde, Microcebus cinsine ait lemurların bazıları farelere büyük oranda benzemektedirler. Çok dikkatli yapılmayan bir analizde bu iki tür kolayca birbirine yakın akraba olarak kabul edilebilecektir. Ancak genetik analizler sayesinde emin olabilmekteyiz ki, fareler ile lemurlar evrim ağacının iki ayrı dalında yer almaktadırlar. 

İnsanların çoğu günde minimum 2-4 aralığında öksürmekte bu öksürükler yemeğin boğaza kaçması ve tükürük yutma sonucu olur. Kimi insanlarda günde 5-20 kere öksürmekte ve öksürük arttıkça risk fazla önem taşımakta. Fazla öksürük damarlarda oluşan basınç sonucu iç kanamaya yol açabilmekte veya ciğerlerde kalıcı hasara yol açmakta. Bugün en çok ciğerlere zarar veren o hastalığı anlatacağız. Üst Solunum Ve Solunum Yolu hastalıkları. Hastalık vücutta oluşan salgının solunum yolundan ciğerlere girecekken devamlı ciğerlerden atılması için öksürükle tepki gösteriyor. Kimi zaman bu salgı farklı bir hastalığı tetikliyor ve salgı ciğerlere inince tedavi gerektiriyor. Öncelikle ciğere inmeyen salgı konumuz olduğu için bunu konuşmalıyız. Doktorlar genellikle burun spreyi ve fazla su içmeyi öneriyorlarki su salgıyla beraber vücuttan atılsın ve sprey salgı oluşumunu azaltsın. İnsanlar çabuk önlem almadıkça bu farklı semptomlarda gözüküyor. Mesela ciğere inmiş bir salgı ciğerden atılıncaya kadar günde 15-40 civarı öksürük gözleniyor. İnsanlar iç kanama riskiyle karşı karşıya kalıyor ve ciğerleri hasar alıyor. Kimi zaman tütün kullanımı soluk borusu zedelenmelerine bile yol açıyor. Tedavi süresince hasta tütün kullanmıyor ve ilaçlar ile salgıyı ciğerden atıyor ve sonrasında su tüketerek vücuttan atıyor. Bu yüzden tütün kullanımını azaltmalı su kullanımı azaltmalıyızki ciğerlerimiz zarar görmesin.

Ahmet Mithat (1844-1912), Osmanlı aydınları arasında önemli bir şahsiyet olarak değerlendirilmektedir. Tanzimat dönemi yazarlarımızdan biri olan Ahmet Mithat Efendi’nin 36’sı roman olmak üzere yaklaşık olarak 200 küsür eserde imzası vardır. Kendisi edebiyat, tarih, coğrafya, ziraat, iktisat ve biyoloji gibi birçok farklı alanda son derece önemli eserler kaleme almıştır. Arapça ve Farsça gibi dillerin yanında Batı dillerinden biri olan Fransızca da bilmektedir (Ak, 2006: 248-252). Fransızca bilgisi sayesinde Batı bilimindeki gelişmeleri de yakından takip etmiştir. Ahmet Mithat Efendi’nin amacı ise, halka okuma ve öğrenme sevgisini aşılayıp, halkı eğitmek olarak özetlenebilir.

Ahmet Mithat, yabancı dil bilmesi sayesinde batıdaki toplumsal ve bilimsel gelişmeleri takip ederek birçok konuda kalem oynatmıştır. Konumuzla alakalı olarak evrim teorisi hakkındaki görüşlerini ise genel olarak “Dağarcık” adlı dergide dile getirmiştir. Kendisi, Dağarcık dergisini 1 sene boyunca ve toplamda 10 sayı olarak çıkarmıştır. Bu dergide Lamarck ve Darwin’in evrim teorileri ile ilgili olarak görüşlerini dile getirmiştir. Kendisi, evrimsel görüşünde ağırlıklı olarak Lamarck’tan etkilenmiştir. Bunun sebebi ise genel olarak Osmanlı aydınlarının Fransız aydınlanmasından etkilenmesi olabilir ya da evrim teorisini Fransızca bilgisi sebebiyle Fransızca kitaplardan öğrenmiş olması olabilir.