Tahminen MÖ 4.500 - 2.500 yılları arasında, Avrupa ve Asya’da yaşayan ataların büyük bir kısmı, Proto – Indo – European (PIE) olarak isimlendirilen ortak bir anadil kullanıyordu. Bu diller hakkında herhangi bir yazılı kayıt bulunmamasına rağmen, son zamanlarda Arkeoloji dergisi için kendi PIE kayıtları üzerinde çalışan dil bilimci Dr. Andrew Byrd, araştırmasını bu alandaki 300 yıldır süren bir temel üzerine kuruyor.

Byrd, eski Indo-European dili uzmanı ve şu anda fonoloji üzerine odaklanıyor ve Kentucky Üniversitesi’nde öğretim görevlisi. Kaydı için, “Koyun ve Atlar” olarak bilinen bir fabl masalını yeniden düzenledi ve okudu, ayrıca bir Sanskritçe hikayesi olan “Tanrı ve Kral” da bu versiyonda.

Halk arasında sıcakkanlı ve soğukkanlı olarak bilinen terimler, bilimsel literatürde aslında homeoterm (sıcakkanlı) ve poikiloterm (soğukkanlı) olarak kullanılır. Çünkü "sıcak" veya "soğuk" olan bir durum yoktur. Homeoterm olanlar adı üzerinde vücut sıcaklığını sabit tutacak metabolik aktivite (homeostaz) ile evrimleşmiştir. Genelde bu durum bulunduğu ortam sıcaklığından daha sıcak olur. Poikiloterm olanlarda ise vücut sıcaklığı ortam sıcaklığı ile birlikte değişkenlik gösterir. Yani sıcakkanlı yerine sabitsıcaklı; soğukkanlı yerine değişkensıcaklı kullanmak doğru olacaktır. Çünkü poikiloterm hayvanlar güneşlenirken vücut sıcaklıkları belirgin şekilde artar, daha sonra metabolik aktivite ile birlikte düşer. Öyle ki soğukkanlı denilen hayvanların bizden tek farkı vücut ısılarını ortamdaki sıcaklıktan daha yüksek tutamamaları değil; aynı zamanda ortamdan daha serin de tutamazlar. Bu yüzden literatürdeki gibi değişkensıcaklı anlamına gelen poikiloterm terimini kullanmak daha doğru olacaktır.

Bu tanımlar sık sık yukarıdakiler ile karıştırılır. Halbuki farklı tanımlardır. Endotermik hayvanlar, sıcaklık kaynakları kendileridir. Ektotermik hayvanların sıcaklık kaynakları ise çevredir. Örneğin endotermik hayvanlar solunum ile krebs döngüsünden ATP sentezleyerek kaslarda yakıt olarak kullanırlar ve bu sayede kinetik enerji ile sıcaklık üretirler. Aynı zamanda pirüvat ve yağ asitlerini kullanırlar. Bu yüzden bu hayvanlar soğuk iklimlere daha iyi uyum sağlayabilirler. Dolayısıyla teorik olarak endotermik hayvanlar, homeoterm veya poikiloterm olabilir. Bunun en güzel örneği hepsinin ektotermik olduğu sanılan balıklarda opah (Lampris spp.) isimli endotermik bir tür tanımlanmasıdır! Kendisi, pektoral kasları ile sıcaklık üreterek kalbinden çıkan kanın sıcaklığını, solungaçlarında rete mirabile adı verilen damar ağı sayesinde çevrenin etkisiyle soğuyan toplar damarlardaki kanın daha düşük sıcaklığı (soğukluğu) ile değiştirebiliyor. Kısaca damar ağında karşılıklı bir sıcaklık düzenlemesi gerçekleşiyor. Ayrıca yoğun yağ katmanı sayesinde sıcaklık izolasyonu da sağlıyor. Fakat endotermik olarak sıcaklığını kendi üretmesine rağmen homeoterm (sabitsıcaklı) değil. Çünkü çevrenin etkisiyle bu stabilizasyonu sağlayabiliyor ve gün içerisinde sıcaklığında değişim gözleniyor.

Beynimiz düşündüğümüz kadar basit çalışmıyor. Geçtiğimiz birkaç yıl, tuhaf şeylere inanmanın oldukça yaygın olduğunu henüz fark etmeyen insanlar için bir uyandırma çağrısı görevi gördü. Donald Trump'ın başkanlığı sırasında ortaya çıkan aşırı sağ bir komplo teorisi olan QAnon'un yükselişinden, maske takma ve COVID-19 aşılarının güvenliği üzerine politikleşen tartışmalara kadar, düşüncelerimizin önyargılarımıza göre kolayca zikzak çizdiği çok açık bir hale geldi. Peki ya matematik için de aynı durum söz konusu olabilir mi?

Dan Kahan ve meslektaşları, çalışmalarında sıklıkla inançlar ve belli bir gruba üye olma arasındaki etkileşimleri inceliyorlar. Biz insanlar, doğamız gereği kuvvetli bir kabile bilincine sahibiz; dolayısıyla eğer kabilemiz bize en son gerçekleşen seçimlerde diğer kabile tarafından seçim sonuçlarına hile karıştırıldığına inanmamızı söylerse, kanıtlara bile bakmadan bu düşünceyi benimseyebiliriz. Peki, asıl soru şu: Gerçek olmayan bir inanca kapılmak mı daha vahimdir, yoksa kendi topluluğunuzun değer yargılarına ters düşerek dışlanmayı göze almak mı?

“Öf, canım sıkıldı”.

Günlük hayatımızda sıklıkla karşılaştığımız bir ifade bu. Bu cümleyi sarf etmişsek demek istediğimiz şey, o anda çevremizdeki şeylerin bizi yeterince eğlendirmediği, zihnimizin veya bedenimizin daha fazla meşguliyete ihtiyaç duyduğudur. Öyle ya, kimse bir kuyrukta yarım saat beklemek istemez. Ya da randevulaştığınız birinin geciktiğini düşünün. Bunlar sıkıcı durumlar. Ancak bazı insanlar, bizim sıkıcı olarak gördüğümüz şartların çok daha şiddetlisini yaşadılar. 

Akademik temeli ekonomi sahasında olan Meksikalı politikacı Josefina Eugenia Vázquez Mota, istatistiklerle ilgili şöyle söylüyor:

Gerçekten de istatistikler son derece tehlikeli oyuncaklardır. Birçok bilim insanı ve filozof buna dikkat çeken sözler söylemişlerdir. Örneğin Mark Twain, "Gerçekler inatçı olsa da, istatistikler daha fazla eğilip bükülebilir yapıdadır." diyerek tehlikeye işaret etmiştir. Kimi zaman Twain'e, kimi zamansa İngiliz başbakanı Benjamin Disraeli'ye atfedilen bir diğer meşhur söz ise şöyledir:

Futurama çizgi filminin “Benda Tutsağı” bölümünde bir profesörün anlattığı, zihin değiştiren bir hikaye anlatılıyor. Profesör Cavan bir vücut ister ve Amy güçlü, ince bir vücut ister, bu yüzden fikir alışverişinde bulunmaya karar verirler. Ancak daha sonra eski bedenlerine dönmek isterler ancak cihazdaki bir sorun onları engeller. Çünkü bu yapı aynı anda yalnızca iki kişinin fikrini değiştirmesine olanak tanıyacaktı. Böyle bir süreç bir robotun katılımıyla gerçekleşir. Artık psişik değişimler yaşayan 7 beden ve kendilerine ait zihinleri olmayan 9 beden vardı. Bu sorunu çözmek Ken Keeler’a kalmıştı. Keeler, bu yapıyı kullanan herhangi bir büyüklükteki grubun yalnızca 2 element ekleyerek orijinal durumuna dönebileceğini kanıtladı. Daha sonra bu kanıt Futurama teoremi veya Keeler teoremi olarak bilinmeye başlandı. Keeler kanıtlarını Futurama’nın bu bölümüyle ilişkilendirdi.

Ota Benga, 1883 (veya 1884) yılında doğmuş ve 20 Mart 1916 yılında intihar ederek ölmüş, bugünkü Kongo Demokratik Cumhuriyeti (o zamanki "Kongo Özgür Devleti") topraklarında yaşamış siyahi bir Mbuti pigmesidir. Mbuti insanları Kongo'da yaşayan yerli bir kabiledir ve pigmedirler; yani popülasyonlarının boy ortalaması 150 santimetrenin altındadır.

Bu kabileden olan Ota Benga'yı meşhur yapan konu ise, 1904 yılında ABD'nin Missouri Eyaleti'nin St. Louis kentinde düzenlenen Louisiana Alım-Satım Sergisi'nde, sonrasındaysa 1906 yılında Bronx Hayvanat Bahçesi'nde açılan ve büyük tartışmalar yaratan "İnsanat Bahçesi"nde sergilenmesidir.

Merak edenler için: Elbette popolarını kaşıyarak değil! Ancak vahşi kurt popülasyonu içerisindeki bazı bireyler, fotoğraftaki gibi daha uysal ve cana yakınken; bazı diğerleri bu tür bir fotoğrafın çekilmesinden önce oradaki herkesi parçalayacak kadar vahşi ve serttir. Bu hayvanların sert yapısı, insanlara kıllık olsun diye değildir. Bu sayede hayatta kalırlar, bu sayede zorlu şartları atlatabilirler. Dolayısıyla aslında uysallık ve ağırbaşlılık tehlikeli bir davranışsal varyasyondur ve bu farklılığı yaratan bazı genler ve o genlerdeki bazı mutasyonlar bulunur.

Ancak doğru şartlar altında, bu mutasyonlar ve farklılıklar seçilim baskısı altında avantajlı hale gelebilir ve ürkütücü yırtıcılardan, uysal dostların evrimleşmesini sağlayabilir. İşte en yakın dostlarımızın evriminin küçük bir özeti...

Günlük yaşamda sıkça kullandığımız kol ve bacaklar gibi uzuvlarımız, hayati öneme sahiptir. Bu uzuvlar olmadan yaşam, aşırı derecede zorlaşır, çünkü hareket kabiliyetimizi sağlarlar. Bu organları sıkça kullanmamızdan dolayı, onları detaylı bir şekilde incelemişizdir; nitekim günlük hayatta sürekli gözlemlemekte ve kullanmaktayız.

İnsan anatomisini incelediğimizde, dört uzva sahip omurgalı bir tetrapod olduğumuzu görürüz. Bu özellik sadece insanlara özgü değildir; atlar, inekler, kuşlar, kediler, kertenkeleler gibi birçok omurgalı hayvan türü de dört uzuvla donatılmıştır. Peki, neden tüm bu hayvanların dört uzvu vardır ve bu uzuvlar nasıl ve neden evrimleşmiştir?