Canlı organizmalarda bazı hücreler, diğer hücreleri zalimce silip süpürür.^[1] Bu "hücresel yamyamlık" yaygın, doğal bir süreçtir: Vücudunuzdaki beyaz kan hücreleri tam şu anda milyonlarca yaşlı kırmızı kan hücresini tüketiyor. ABD Ulusal Bilimler Akademisi Bildiriler Kitabı'nda yayınlanan yeni araştırma, bu tür "yamyamlık" davranışlarını teşvik etmek için bir grup genin kullanılmasının yeni bir kanser immünoterapisi geliştirebileceğini öne sürüyor.^[2]

Bu fikir, yeni makalenin kıdemli yazarı biyolog Denise J. Montell ve meslektaşlarının, hücrelerin sindirmeye çalıştıkları şeyleri sarmasına yardımcı olan Rac ailesindeki hiperaktif gen formlarının meyve sineği embriyolarında doku ölümüne neden olduğunu fark etmesiyle doğdu. Montell değiştirilen genlerin, hücrelerin "komşularını" tüketmesine neden olduğunu söylüyor. Bu genlerin RAC adında insanlara özgü versiyonları mevcut; Montell ise bunların, Santa Barbara'daki Kaliforniya Üniversitesi'nde çalışan yeni meslektaşı Meghan Morrissey'e kanser CAR-M immünoterapisi konusundaki çalışmalarında yardımcı olup olamayacaklarını merak etti.

Tartışmalar, tarih boyunca, yaygın ve hâkim fikirlerin insanlarca sorgulanmasını mümkün kılmıştır. Tartışmalar, daha önce düşünülmemiş konuların gözden geçirilmesini, henüz yıkılmamış tabuların sarsılmasını sağlar. Günümüzde de büyük bir öneme sahip olan tartışmaları yakından incelediğimizde sık sık “kavga” şeklinde gerçekleştirildiklerini ve asıl amacın dışına çıktıklarını görebiliyoruz. Ama her şey kaybedilmiş değil. Bilimin ve felsefenin gelişmesi sayesinde, artık tartışmalar içinde yer alan argümanların temel aldığı çeşitli safsataları da tespit ve kategorize edebiliyoruz. Dolayısıyla, bu safsataları anlamak için, öncelikle halk arasında oldukça yanlış tanınan ”tartışma” kavramını ele almak gerekmektedir.

Bu yazı dizimizde, “bilimsel tartışma” nedir ve ne değildir, nasıl yapılmalıdır ve nasıl yapılmamalıdır gibi temel sorular üzerinde duracağız. Bu bilgiler sadece bilim dünyasında değil, aynı zamanda günlük yaşamınızda da karşılaşabileceğiniz tartışmalarda faydalı olabilecek konulardır. Amaç “fikir değiştirmek” olduğunda, argümanlarınızın başarısı karşınızdaki kişinin açık fikirliliğine bağlı bir durum olsa da, argümanlarınızı bilimsel verilerle ve mantıkla desteklemek, sürdürülen tartışmayı daha da etkili ve işe yarar kılacaktır. Elbette her fikir eşit değerde ve/veya eşit değildir, hatta bazı fikirler sadece öznel olarak değil, nesnel olarak bile ”saçmalık” denecek kadar abartılı olabilir. Böylesine uç durumların tartışıldığı konularda çıkmaza girildiğinde, ”Bana saygı duy!” gibi savunmalar da sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Halbuki hiç kimse, bir başka kişiye saygı duymak için o kişinin fikirlerine saygı duymak zorunda değildir. Futbol fanatiği bir dostunuzun spor sevdasının abartılı ve kendisine zarar veren düzeyde olduğunu ifade etmek, dostunuza saygı duymadığınız anlamına gelmez. Benzer şekilde, bir kişinin derinden inandığı inanç ve fikirleri sorgulamak, onlara saygısızlık etmek değildir. Bu kişi, sizden yaşça çok daha büyük ebeveynleriniz veya dedeniz olsa bile... Tam tersine, istisnasız olarak her türlü fikri sorgulamak, tartışmak, bu fikirlerin değeri ve geçerliliği üzerine kafa yormak, insanlığı ileri götüren, toplumları zenginleştirip güçlendiren, halkları aydın ve özgür kılan tutumlardır. Dolayısıyla, tartışma ve münazara kültürünün yer etmediği kültürler, diğerlerinden geri kalmaya mahkumdur.

Ocak 2024, dünya genelinde çok sıcak bir aydı ve birçok yeni sıcaklık rekoruna tanıklık etti. Dünya Meteoroloji Ajansı, NASA, Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi, Avrupa Kopernik İklim Değişikliği Servisi ve Japonya Meteoroloji Ajansı; geçtiğimiz ayın şimdiye kadar kaydedilen en sıcak Ocak ayı olduğu konusunda hemfikir.

Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi'nin verdiği bilgilere göre Kuzey Kutbu, Kuzey Amerika'nın kuzeydoğusu, Rusya'nın merkezi, Asya'nın güneyi ve batısı; Afrika, Güney Amerika, Asya'nın doğusu ve güneydoğusu ve Avustralya'da sıcaklıklar ortalamanın üzerindeydi. Afrika ve Güney Amerika ise kayıtlara geçen en sıcak Ocak aylarını yaşadı.

Evrenin şu anda genişliyor olduğu gözlemi bizi, evrenin geçmişte çok daha küçük, dolayısıyla yoğun ve sıcak bir hacimde sıkıştığı fikrine götürdü. Peki evren, böylesine ufak bir noktadan nasıl ortaya çıktı?

Kozmik zamanın en erken anlarında, enerjiler ve koşullar o kadar aşırıydı ki, bu konuda geliştirdiğimiz teorilerin yanlış olma ihtimali, doğru olma ihtimalinden çok daha yüksektir. Bir örnek vermek gerekirse, giderek popülerleşen ve doğru oldukları konusundaki güvenimizin giderek arttığı ebedi enflasyon teorileri, "kozmik enflasyon" denen olayın evrenin büyük bölümünde sonsuza kadar sürdüğünü öne sürerek, bu yazıda sürekli bahsedeceğimiz "Büyük Patlama'dan bu yana geçen $n$ saniye" kavramını tanımsız hale getirmektedir. Bu nedenle, en erken aşamalar hâlen aktif bir araştırma alanıdır ve hâlâ spekülatif olan ve bilimsel bilgi geliştikçe muhakkak değişecek olan fikirlere dayanmaktadır.

Bir grup insanı, hiç bilmedikleri bir kültürün orta yerine götürüp bıraksak nasıl davranırlardı? Bu soru karşısında heyecan duymayacak bir psikolog bulamazsınız. Ancak psikologlar tarafından cevabı merak edilen pek çok sorunun deneysel olarak araştırılması mümkün değildir. Bunun sebebi, son birkaç on yılda kurulmuş olan ve deneylerde yer alacak katılımcıları olası zararlara karşı koruma amacındaki etik kurulların, insan haklarını ihlal etme potansiyeli olan çalışmalara izin vermemesidir.

Ancak bilimde olanın aksine, sanattaki yöntemleri daha özgürdür. Bir grup insanın hiç alışık olmadıkları bir kültürün orta yerinde nasıl davranacaklarını hayal eden kitaplar yazabilir, filmler çekebilir hatta bu durumu tasvir eden tablolar, heykeller yapabilirsiniz. O halde bu sorunun cevabını tartışabilmek için en uygun zemin sanatın özgür suları olacak. Tunç Okan’ın senaristliğini ve yönetmenliğini yaptığı 1975 yapımı Otobüs filmi, yazının başında bahsettiğimiz soruya kendi perspektifinden oldukça çarpıcı bir yanıt veriyor. Bu yazının eksenini de psikolojinin kültür alanındaki çalışmaları ile Otobüs filminin anlatısı arasında ilişki kurma gayreti oluşturuyor.

Günlük yaşamlarımızda karşılaştığımız tüm baskıların dışında, zamanın doğasının en derin etkiye sahip olduğuna şüphe yok. Günlerimiz, haftalarımız, aylarımız ve yıllarımız geçtikçe, zaman geçmişten şimdiye ve geleceğe doğru gidiyor ve başka hiçbir yöne gitmiyor. Fakat Evren'imizi yöneten fiziğe göre aynı şeyler, zamanın gittiği yönden bağımsız olarak gerçekleşmektedir. Üstelik şimdi fizikçiler, kütleçekiminin, Evren'imizde bulunan her nesneyi ileri bir yöne zorlayacak kadar güçlü olmadığını öne sürüyorlar. O halde bildiğimiz şekliyle zaman gerçekten var mı, yoksa bunu biz mi uydurduk? Öncelikle, "zamanın oku" denen kavram hakkında biraz hafızamızı tazeleyelim. 

Zamanın ileri yönlü oku sayesinde gençler yaşlanır ve geçmiş, şimdiki zamana evrilir (şimdiki zaman da aslında bir zamanların "geleceği" idi) . Çırptığınız yumurtaları eski haline getiremezsiniz ve kırık bir bacağa "Ctrl+Z" (bilgisayarda "geri al" kısayol tuşları) yapamazsınız. Peki bir saniyeliğine kendi bakış açımızı unutursak ve uzaklaşıp Evren'e bir bütün olarak bakarsak, söyleyebileceğimiz kadarıyla, Evren'in davranışını yöneten tek şey fizik kanunlarıdır. Sorun şu ki, bu kanunların biri dışında hepsi, zaman bakımından tamamen çift taraflı olarak düşünülür; yani zaman ister ileriye ister geriye gitsin, aynı sonuçlar meydana gelecektir. Lee Billings, Scientific American için şöyle yazıyor:

Queso Fresco; feta peynirine benzeyen, İspanya kökenli ancak Meksika mutfağında yaygın kullanılan taze bir peynir çeşididir. Hem inek hem de keçi sütünden yapılabilir. Meksika'da yaygın olarak çiğ sütten yapılmaktadır. Cotija peyniri ise, kökeni Meksika olup inek sütünden yapılan yarı sert bir peynirdir ve çorba, tako, salata gibi birçok gıdayla servis edilir.

Rizo Lôpez Foods marka üreticiye ait bu iki peynir kaynaklı bir Listeria monocytogenes salgını raporlanmıştır. CDC'nin (Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi ve FDA (Gıda ve İlaç Dairesi) ortak yürüttüğü bu uzun soluklu salgının detaylarını inceleyelim.

Çift yarık deneyini elbette biliyorsunuzdur .Gözlemciye bağlı elektron hareketlerinde değişim yaşanıyordu.

Belki de elektronlar canlıdır, hayır elbette canlılık için metabolizma, büyüme-gelişme,tepki verme , çoğalma vs bunlar lazım ama benim bahsettiğim şey o değil.Bir robot düşünün,herşeyi yapabilmeye programlanmış ,İnsanlardan bağımsız çalışan bir robot. Biz onu biyolojik anlamın dışında canlı olarak ifade ederiz.Belki elektronlar da bu benim tanımladığım şeyin bir parçasıdır.Gözlemciye göre davranış gösteren elektronlar ve bunu her seferinde aynı şekilde yaparlar, belki de onlar da canlılığın dışında evrim geçirmiş başka varlıklardır ve kendilerini buna programlamışlardır.Düşünsenize başka bir alem, bu hayatımızı kökten değiştirir,umuyorum ki böyle birşey vardır.