Beynimiz düşündüğümüz kadar basit çalışmıyor. Geçtiğimiz birkaç yıl, tuhaf şeylere inanmanın oldukça yaygın olduğunu henüz fark etmeyen insanlar için bir uyandırma çağrısı görevi gördü. Donald Trump'ın başkanlığı sırasında ortaya çıkan aşırı sağ bir komplo teorisi olan QAnon'un yükselişinden, maske takma ve COVID-19 aşılarının güvenliği üzerine politikleşen tartışmalara kadar, düşüncelerimizin önyargılarımıza göre kolayca zikzak çizdiği çok açık bir hale geldi. Peki ya matematik için de aynı durum söz konusu olabilir mi?

Dan Kahan ve meslektaşları, çalışmalarında sıklıkla inançlar ve belli bir gruba üye olma arasındaki etkileşimleri inceliyorlar. Biz insanlar, doğamız gereği kuvvetli bir kabile bilincine sahibiz; dolayısıyla eğer kabilemiz bize en son gerçekleşen seçimlerde diğer kabile tarafından seçim sonuçlarına hile karıştırıldığına inanmamızı söylerse, kanıtlara bile bakmadan bu düşünceyi benimseyebiliriz. Peki, asıl soru şu: Gerçek olmayan bir inanca kapılmak mı daha vahimdir, yoksa kendi topluluğunuzun değer yargılarına ters düşerek dışlanmayı göze almak mı?

Yarasaların, balinaların, fillerin, küçük kuşların, papağanların, insanların müzikal yetenekleri varken neden insansı maymunların yok? Örebro Hastanesi Akciğer Kliniğinde çalışan Matz Larsson, Animal Cognition dergisindeki bilimsel yayında bu sorunun cevabını vermeyi deniyor. Makalesinde, konuşma ve müzik gibi şeylerin taklidini yapabilme kabiliyetinin, basitçe senkronize grup hareketinin grubun sesini azalttığı, böylece çevredeki öğelerin seslerinin daha iyi duyulabildiği ilkesinden geldiğini öne sürüyor.

Hipotez, vokal öğrenmenin (müzikal yeteneğin), bir takım türlerin hareket sırasında oluşan rahatsız edici sesler ile baş edilmesi gerektiğinden ötürü evrimleştiğini düşünüyor. Bu sesler bizim duyma kabiliyetimiz üzerinde yalnızca hareket ederken bir etkiye sebep olabiliyorlar. Larsson bunu şöyle açıklıyor:

Ülkemizi dünyada en fazla sağır kedinin olduğu ülke olarak rahatlıkla adlandırabiliriz. Bu durum son derece üzücüdür. Bunun en büyük sebebi ise, beyaz kıllara sahip kedilerin bir nevi milli kedi olarak, ayrı bir ırkmış gibi lanse edilmesi ve üretilmesidir. Fakat insanlarımız sağırlığı unutup, kedinin hayatını ve sağlığını görmezlikten gelmektedirler. Anadolu coğrafyası içindeki beyaz kedilerimiz, renkli olanlarıyla genetik olarak hiçbir farkı olmamasına karşın; ülkemizde sanki ayrı, özel bir ırkmış gibi gösterilmiştir.

Renkli kedilerde sağırlığa yaygın olarak rastlanmazken, bizler beyaz kedilerimizi, bilinçsizce bir arada çiftleştirerek bu soruna neden olmuşuzdur. Yetiştiriciler dışında, Ankara Hayvanat Bahçesi ve Van Üniversitesi sağırlığa rağmen, üretime senelerdir devam etmektedirler. Bu yazının yazıldığı sıralarda Ankara Hayvanat Bahçesi hiçbir önlem almamıştır ve yapılan araştırmada 9 kediden 7’sinde kısmi sağırlığa rastlanılmıştır (Tike, 2009). Van 100. Yıl Üniversitesi ise sağırlık üzerine, ciddi bir bilimsel test yapmadan üretimlerine onlarca yıldır devam etmişlerdir. Medyada kedilerinin sadece %2-3 oranında sağır olduğundan bahsetmişlerdir, fakat bu inandırıcı olmamakla beraber, genetik olarak imkansızdır.

Domuz eti, tanım olarak, özellikle evcil domuzdan (Sus domesticus) elde edilen etin genel adıdır. Domuz eti, günümüzde birçok ülkede ciddi miktarlarda tüketilmektedir; ancak aynı zamanda gerek dini nedenlerle gerekse de domuz eti etrafında dönen hatalı bilgiler dolayısıyla çokça tartışmaya neden olmaktadır. Bu yazıda, domuz etinin ne olduğuna, besin değerlerine, sağlık açısından analizine ve konu hakkındaki mitlere değinecek, işin aslını öğrenmeye çalışacağız.

Domuz eti, %36'lık tüketim oranıyla Dünya çapında en çok tüketilen et türüdür.^[1] Domuz etinden sonra sırasıyla %35 ile tavuk eti ve %22 ile biftek (dana eti) gelmektedir. Aşağıdaki grafikte, çeşitli ülkelerde ortalama bir kişinin yılda tükettiği et miktarı, farklı et türlerine göre, kilogram cinsinden verilmiştir:

Birlikte yaşayan ya da birbirleriyle çok fazla zaman geçiren kadınların adet döngülerinin senkronize olduğu iddiasını destekleyen hiçbir bilimsel veri yoktur.^[1]

Kadınların adet döngülerinin senkronize olabileceği fikri, ilk olarak 1971 yılında Nature dergisinde yayımlanan Menstrüal Senkronizasyon ve Baskılama başlıklı makalede, Martha K. McClintock tarafından tespit ve tarif edilmiştir.^[2] Bu sebeple, buna "McClintock Etkisi" adı da verilmektedir. 

Fransız gökbilimci Antoine Darquier de Pellepoix tarafından keşfedilen Çalgı Takımyıldızı'ndaki Halka Bulutsusu, gökyüzündeki en iyi bilinen gezegenimsi bulutsulardan biridir. Kataloglarda Messier 57, M57 veya NGC 6720 olarak yer alır. Halka Bulutsusu, yaklaşık 2300 ışık yılı uzaklıkta yer alır ve bizim güneş sistemimizin kabaca 500 katı büyüklüğünde bir çapa sahiptir (2,5 ışık yılı). Çalgı Takımyıldızı'ndaki en parlak yıldız olan Vega'nın güneyinde yer alır.

Hubble Uzay Teleskobu'nun yukarıdaki görüntüsünde, toz lifleri ve kürecikler merkez yıldızdan uzakta görülebilmektedirler. Bunlar, Halka Bulutsusu'nun küresel değil de, silindirik yapıda olduğunu göstermeye yardımcı olmaktadır.^[1]

Sahtebilim, son birkaç on yıldır hızla zemin kazanıyor. Pazarladığı yalanlar açığa çıkarılmış olan Dr. Mehmet Öz ve benzerleri tarafından reklamı yapılan diyet takviyeleri ve homeopatik müstahzarlar, günümüzde artık milyarlarca dolarlık bir endüstri hâline geldi. Büyük üniversiteler; akupunktur, Reiki, Terapötik Dokunuş, qigong ve Vedik tıp dersleri veren ve Ulusal Sağlık Enstitüleri (NIH) tarafından cömertçe finanse edilen "bütünleştirici sağlık merkezleri"ne ev sahipliği yapmaktadır. Saygın bir bilimsel yayıncı olan Elsevier, sahtebilime ayrılmış dergiler yayınlamaktadır. Vani Hari (nam-ı diğer "Food Babe") gibi popüler kültür ikonları, bilimsel olmayan taleplerini gıda endüstrisine kabul ettirmek için dilekçe imzalamaya hazır, yüz binlerce cahil vatandaştan oluşan bir ordu toplamıştır.

Bu tür yanlış bilgilerin en yıkıcı etkisi, halkın güvendiği profesyonellerden kaynaklanmaktadır: Etkileyici referanslara sahip birtakım tıp doktorları ve bilim insanları... Bu nedenle, bu sözde profesyonellerin mesajlarının gerçek içeriğini ortaya koymak ve sahadaki tanınmışlıklarına rağmen, mesajlarının, bir zamanlar uyguladıkları bilimle çeliştiğini göstermek elzemdir.