Geriye dönün ve son iki yıldaki yapay zeka ilerlemesine bir bütün olarak bakın... Yapay zeka o kadar hızlı bir şekilde, o kadar çok alanda insanlara yetişiyor ki, açıkçası yeni testlere ihtiyacımız var!

Stanford Üniversitesi İnsan Merkezli Yapay Zeka Enstitüsü (İng: "Human-Centered Artificial Intelligence" veya kısaca "HAI"), akademik ve endüstriyel uzmanlardan oluşan disiplinler arası bir ekip tarafından hazırlanan kapsamlı Yapay Zeka Endeksi raporunun yedinci yıllık sayısını yayınladı.

Klinik terminolojilerde "mitomani" veya "pseudologia fantastica" olarak da bilinen patolojik yalan, kompulsif veya alışkanlık haline gelmiş, derin ve kronik bir yalan söyleme davranışıdır. Günlük yaşamın bir parçası olarak bireyler tarafından söylenen tipik yalanlardan farklı olarak patolojik yalanlar süreğen, orantısız ve herhangi bir kazanç elde edilemeyecek durumlarda bile söylenmeleriyle ayırt edilirler. Bu tür yalanlar "patolojik" olarak kabul edilir, çünkü yalnızca yalan söyleyen bireyin değil, aynı zamanda çevresindekilerin de hayatını bozar ve bu nedenle önemli psikolojik, sosyal ve bazen de yasal sonuçlar doğurur.

Patolojik yalancıların söylediklerinin doğru olmadığını anlayıp anlamadıkları net değildir. Bazı insanlar söyledikleri şeyler açıkça yanlış olsa bile bunlara inanırlar. Diğer patolojik yalancılar ise ancak yalanları kanıtlandığında yalan söylediklerini kabul ederler.

Tebrikler! Zaman yolcusu olmaya hak kazandınız. Geçmiş zamana doğru bir maceraya atılıyorsunuz.

Yolculuğunuz bugünle başlıyor, yürüdükçe geçmişe doğru gidiyorsunuz. Bir ormandasınız. Ormanın girişinde küçük bir patikada başlıyor ve ormanın derinliklerine doğru yürüyorsunuz. Kuş cıvıltılarını ve ırmağın akış sesleri kulağınıza geliyor. Rengârenk çiçekler, kocaman heybetli ağaçlar, ağaçların dallarında oradan oraya zıplayan sincaplar, etrafta uçuşan böcekler ve üzerine bastığınız nemli toprak... Rüzgâr tatlı tatlı esiyor, güneş teninizi ısıtıyor. Etrafınızı sarmalayan yaşamın tadını çıkarıyorsunuz. Henüz yolculuğunuzun başındasınız ve burası tam size göre bir yer.

Howard Gardner adlı bir psikolog, 1983 yılında yapmış olduğu çalışmalar sonucu ortaya koyduğu teoride, herkesin bırakın aynı şarkıyı sevmeyi, o şarkıyı dinleyip algılama hatta ve hatta o şarkıyı yorumlama kabiliyetlerinin farklı zeka türlerine dayandığını ileri sürmüştür. Bu teori, eğitim ve psikolojide oldukça geniş yankı bulmuş ve bireyler arası zeka farkları sebebiyle, eğitimde öncelik verilen zeka türleri yıllarca eleştirilmiş ve bütün türlerin özel eğitimlere tabi tutulması gerektiği savunulmuştur. Çünkü en nihayetinde müzik dinlemek kadar basit bir işleme yönelik algılarımız bile farklı zeka tiplerinden etkileniyorsa, eğitim algımızın etkilenmemesi mümkün mü? Bu durumda, her çocuğa aynı eğitimi verip, verim almayı nasıl bekleyebiliriz?

Çoklu Zeka Teorisi (İng: "Multiple Intelligence" ya da kısaca "MI") isimli bu teori çerçevesinde zeka türleri temelde yedi başlıkta toplanıyor. Ancak teorinin kimi savunucusuna göre bu sayı sekiz veya dokuza kadar çıkabiliyor. Daha geniş çalışmalar incelendiğinde bu sayı, "onuncu boyut" olarak isimlendirilen ahlak zekasını da içine alarak, on başlıkta toplanabiliyor. Yedi temel zekayı şu şekilde sıralayabiliriz:

Bilim insanları, etrafımızdaki tüm bilimsel ürünleri ve teknolojik araçları mümkün kılabilmek için müthiş fedakarlıklar gösterirler. Kendi yaşamlarından, paralarından, potansiyel lüks ve zenginliklerden fedakarlık ederler.

Ancak Dünya'daki hiçbir paranın satın alamayacağı bir şeye sahiptirler: Dünya'da kimsenin bilmediği bir şeyi bilme şerefine, Dünya'yı iyi yönde değiştirebilecek bir keşfin bütün basamaklarından geçebilme şansına, bilimin gizem dolu kapılarını bizzat aralayabilecek kadar derin bir bilgi birikimine erişebilme şansına...

Yaşlanma, ya da bazen söylendiği şekliyle ihtiyarlık, ilerleyen yaşla beraber fizyolojik işlevin kaçınılmaz olarak bozulmasıdır. Yaşlılık, nüfus istatistikleri çerçevesince, yaşa bağlı olarak ölüm oranında bir artış ve doğurganlıkta bir düşüşle tanımlanmaktadır (Görsel 1'e bakınız).^[1][2] Bu durum, evrimsel bir çelişki barındırır: Doğal seçilim, organizmaları en uygun şekilde sağkalım ve üreme başarısına (Darwinci uyum başarısına) sahip olacak tarzda tasarlıyorsa, o halde evrim, neden ilk iş olarak yaşlanmayı önlemez?

Aristo'dan başlayarak bilim insanları ve düşünürler yüzyıllar boyunca bu bilmeceyi çözmeye çabaladılar. Örneğin Romalı şair ve düşünür Lucretius, De Rerum Natura (Nesnelerin Doğası Üzerine) adlı eserinde, gelecek kuşaklara yer açtığı için yaşlanmanın ve ölümün faydalı olduğu fikrini savunmuştur. Bu görüş, biyologlar arasında 20. yüzyıla kadar tutunmuştur.

Kitap, 1980'lerin sonunda ilkgençliğini yaşamış olanlara selam niteliğinde U2'dan bir şarkıyı epigraf olarak kullanarak başlıyor. O. Pamuk’un Kara Kitap’ta Adil’den alıntılayarak belirttiği, epigraf kullanmanın kitaptaki esrarı azalttığı yönündeki uyarısı Özgürlük Yanılsama’sında heyecanı daha da artırıyor. Zira yazarın, klişe tabirle, bir derdi var. 80'lerin boğucu, iç karartıcı toplumsal ortamında yaşamını anlamlandırmaya başlayan yazar bilinçli bir biçimde felsefede yüksek lisans ve doktora yaparak belki de yaşamının en önemli kararını veriyor. Böylece ortaya bu eser çıkmış oluyor. Yazarın birinci bölümde belirttiği durumları yaşayarak deneyimleyememiş olsam da, okuduklarım ve henüz bir çocukken imgelemimde kalan bikaç küçük hatıra, günümüzdeki distopik durumun bi benzerinin o yıllarda da yaşandığını anımsattı bana.

Özgürlük Yanılsaması derdini anlatmaya, Neil Postman’ın artık klasikleşmiş ‘Televizyon Öldüren Eğlence’ adlı eserinden bi alıntıyla başlıyor. G. Orwell tarafından oluşturulan(Y. Zamyatin’in “Biz” adlı distopyasını da anmalı burada) distopik dünya mı günümüz gerçekliğine daha yakın yoksa A. Huxley’in Cesur Yeni Dünya’sı mı? Anahtar sözcükler hangisi? Bencillik ve pasiflik mi yoksa Bilgisizlik mi? Umursamazlık mı yoksa Hakikatin bizden gizlenmesi mi? Bu açıdan bakıldığında Biz, Cesur Yeni Dünya ve 1984 gibi distopyalarda iktidar-hakikat ilişkisine rastlarız. Zira sapkının distopyası egemen gücün yani iktidarın ütopyasıdır; [ve bu ütopyalar] toplumun en iyi ne şekilde düzenleneceğine dair asla tartışılmayacak, sorgulanmayacak bir doğruluk iddiasından yola çıkar(Cogito sayı:90, Aslı Çalkıvik). Asıl yapılmak istenen, bireylerin düşünmelerini engellemektir. Böylece herkes mutlu olacaktır, sistemde bikaç sapkının ortaya çıkması durumunda [bu sapkınlar] tez elden cezalandırılır ve infaz edilir. Buna karşın, her distopik sistemde sapkınlar vardır. Zira toplumların ileriye doğru gitmeleri de egemen güçler tarafından sapkın olarak görülenler tarafından gerçekleştirilir. Bu açıdan, distopyalar okuyanlarını sona değil yola davet eder. Eleştirinin, sorgulamanın ve tartışmanın olmadığı her yerin muktedirlerin ütopyası olduğu ve böyle durumlar için yeni direniş formları yaratmanın zorunluluğudur bir bakıma distopyaların bize verdiği mesaj(Cogito sayı:90, Onur Ağkaya).